Bjarmi - 01.12.2000, Blaðsíða 7

tónsköpunar. Samkvæmt heimsmynd
Bachs var Guó sjálfsagóur skapari alls
sem er og þar var tónlistin síst undan-
skilin. Þess ber einnig að geta aó þótt
Leopold fursti hafi verió kalvínisti var
hann umburðarlyndur í trúmálum og í
Köthen var að finna lúterska kirkju, þar
sem Bach endurflutti af og til Weimar-
kantötur sínar, og lúterskan skóla, sem
börn hans hafa vafalaust sótt.
Lífió lék því við Bach í Köthen. Eini
skugginn sem féll á hamingjuna var að
eiginkona hans lést árið 1720 og varð
honum mikill harmdauði. Einu og hálfu
ári síóar kvæntist hann öðru sinni, nú
ungri sópransöngkonu við hirðina,
Önnu Magdalenu Wilcke. Hún bar hon-
um þrettán börn. Þess skal þó getið að
aðeins tíu af tuttugu börnum Bachs
komust á legg.
I bréfi sem Bach skrifaði æskuvini sín-
um árið 1730, sjö árum eftir að hann
settist að lokum að í Leipzig, segist hann
vel hafa getað hugsað sér að bera beinin
í Köthen. Hann nefnir tvær ástæður fyrir
því að hann sagði hirðtónlistarstjóra-
starfinu lausu árið 1723. Annars vegar
hafi synir hans verió hneigðir til lær-
dóms, en í Köthen var enginn háskóli.
Hins vegar hafi hin ómúsíkalska eigin-
kona furstans haft afar slæm áhrif á tón-
listarandann við hirðina. Hann minnist
ekki á að í Leipzig fékk hann loks tæki-
færi til að koma á „vel skipulagðri kirkju-
tónlist Guði til dýrðar.“ Skyldi það vera
vegna þess að þegar bréfið var skrifaó
var Bach enn á ný á höttunum eftir nýrri
stöðu, þar sem allt logaði í illdeilum
milli hans og borgarráðsmanna? Hvern-
ig svo sem þaó var, bjó Bach í Leipzig
allt til æviloka, eins og áður kom fram.'
Hann gegndi stöðu kantors við
Tómasarskólann og um leið tónlistar-
stjóra borgarinnar í rúman aldarfjórð-
ung. A þessum tíma, sér í lagi þó fyrstu
árin, samdi hann meiripart þeirra trúar-
tónverka sem hljóma í kirkjum um allan
heim fram á þennan dag: Á þriðja hund-
raó kantötur (margar þeirra hafa því
miður glatast), fimm passíur (aðeins
tvær hafa varðveist), mótettur, messur
°g óratóríur, auk margra sálmforleikja
fyrir orgel.
Tónverk Bachs, veraldleg sem trúarleg,
höfða til fólks af öllu þjóðerni, hverrar
trúar sem það er. Kristnir menn hljóta
þó að hrósa sérstöku happi yfir því að
geta gengið þar að stórkostlegri tónlist
fyrir hvert hugsanlegt tækifæri í trúarlífi
sínu. Eftir Bach liggja kantötur fyrir
hvern sunnudag og hátíðisdag kirkjuárs-
ins. Innihald þeirra tengist oftast um-
fjöllunarefni dagsins á náinn hátt. Þær
eru í raun prédikanir í orðum og tónum,
þar sem tónlist Bachs skýrir textann og
lýsir hann upp á óviðjafnanlegan hátt.
Textahöfundar Bachs voru kannski ekki
allir nein stórskáld, en þeir gjörþekktu
Biblíuna og voru vel að sér í lúterskri
guðfræði. Það sama má segja um Bach
sjálfan. I bókasafni hans var að finna 83
bækur um trúarleg málefni, m.a. ritsafn
Lúters í tveimur útgáfum.
Kantötur Bachs eru ótæmandi brunn-
ur fegurðar og lífskrafts. Fjöldi þeirra og
margbreytileiki er slíkur að dauðlegum
mönnum endist vart ævin til að kynnast
þeim öllum til hlítar. Til viðbótar við
þetta einstæða safn skildi Bach eftir sig
meistaraverk sem túlka alla stærstu við-
burði sem sagt er frá í guóspjöllunum:
Oratóríur um fæðingu, upprisu og upp-
stigningu Jesú og passíurnar tvær um
píslarsöguna. Auk þess samdi hann
nokkur verk við klassíska, latneska texta.
Tvö þeirra, Magnificat og H-moll mess-
an, taka öðrum tónsetningum við þessa
texta fram.
Sannfæringarkraftur allra þessara
verka er svo yfirþyrmandi að ekki kemur
á óvart að Bach skuli hafa verið nefndur
fimmti guðspjallamaðurinn. Milli þess
sem hann kljáóist við yfirboðara sína,
stjórnaði misgóðum kórum og hljóm-
sveitum, sá fýrir fjölskyldu sinni, ræktaði
tengslin við ættingja og vini og kenndi
fjölmörgum nemendum, tókst honum
að koma á blað verkasafni sem er að öllu
leyti einstakt í sögu tónlistar. Þetta
verkasafn, eóa sá hluti þess sem blessun-
arlega varðveittist, er nú öllum aðgengi-
legur í ýmsum útgáfum á geisladiskum
með frábærum tónlistarmönnum. Fögn-
um því og notfærum okkur! Hvernig væri
að byrja ájólaóratóríunni?
Halldór Hauksson er útvarpsmaður.
Cröf Bachs í Tómasarkirkjimni í viðhafnarbúningi í tilefni
af hátíðarhöldunum síðastliðið sumar vegna 250. ártíðar
tónskáldsins. Ljósmynd: Ragnheiður Bjarnadóttir
7