Heima er bezt - 01.02.1955, Blaðsíða 19

Nr. 2
Heima er bezt
51
Lítið eitt af börnum Rögnvalds halta.
- Frumbyggjalíf í Vesturheimi -
Inngangur.
Þótt höfundur þessara frá-
sagna segi ekki frá miklum æv-
intýrum, sem honum hefði þó
verið í lófa lagið, er frásögnin
um margt nákvæm og veitir
skýringar við ýmsu, sem áður
var óljóst. — Ekkert vafamál er,
að höfundur frásagnarinnar er
Jón bóndi Rögnvaldsson frá
Hóli á Skaga. Hef ég borið sam-
an rithönd á þessu handriti og
rithönd Jóns á Marklands-
manntalinu, sem er í Lands-
bókasafni (Lbs. 2838 8vo.), og
gengið úr skugga um það. Hand-
rit þetta er i bundinni bók, er
hefst á Rögnvaldar ævi, en síð-
an taka við ættartölur Rögn-
valds og ljóðabréf eftir hann, og
loks þessi þáttur. Sama höndin
er á allri bókinni. Jón nefnir
þenna kafla: Lítiö eitt frá börn-
um Rögnvalds, en fyrir ofan
stendur: Viðbœtir 1881. Síðustu
blöð þáttarins munu þó vera
rituð árið 1882. Segja má, að
hann sé því sem næst jafngam-
all atburðum þeim, sem hann
segir frá, að bersýnilegt er, að
höfundurinn hefur stuðzt við
minnisgreinar ,er hann hreinrit-
aði hann. Svo nákvæm er lýs-
ing hans oft, enda hefur höf-
undurinn gert sér far um að
kynna sér allt sem gerzt. Hann
nefnir til dæmis lengd og breidd
húsa þeirra, er hann fyrst
kynnist vestra, og er þar bú-
mannlega um fjallað.
Ekki veit ég um eiganda þessa
handrits, en vinur minn vestra
fékk það ótilkvaddur að láni
handa mér og kvað hann það
ættargrip Hillmannsættarinnar.
Þátturinn birtist hér orðrétt
eftir frumritinu að öðru leyti en
því, að ég hef fært stafsetningu
til nútíðarmáls, hef þó stund-
um látið gamlar orðmyndir
halda sér óbreyttar. Orð innan
hornklofa eru innskot sett af
mér, þar sem orð hafa fallið
niður í handriti höfundar.
Skýringarnar neðanmáls eru
eftir mig, ef ekki er annars get-
ið, en við samningu þeirra hef
ég stuðzt við kirkjubækur og auk
þess Sögu ísiendinga í Vestur-
heimi, svo og Tímarit Þjóðrækn-
isfélagsins VII. árg. og almanök
sama félags.
Jón Rögnvaldssoti.
Þeir, sem frekar vilja kynnast
sögu Marklands-nýlendunnar,
sem fór í auðn eftir nokkur ár,
ættu að lesa um hana í 2. bindi
Sögu íslendinga i Vesturheimi
og Tímaritsheftinu, sem ég
nefndi hér að framan. Auk þess
er ýmsan fróðleik að finna í Si-
ríki Hanssyni Jóhanns Magnús-
ar Bjarnasonar. Er skemmtilegt
að bera allt þetta saman.
Kristmundur Bjarnason.
Eins og áður er ritað, síðla í
Ævi Rögnvaldar, hélt Jón sonur
hans við bú á Hóli vorið 1872.
Hafði hann þá búið 35 ár. Fyrsta
árið var hann í húsmennsku í
Hvammi hjá Birni presti Arn-
órssyni, þar næst i fimm ár á
tveim þriðju af Gaukstöðum, er
fyrrverandi húsbóndi hans, Þor-
lákur,1) byggði honum, en var
sjálfur á einum þriðja, og svo 29
ár á Hóli.
Fyrstu tvö árin bjó hann með
ráðskonu, svo í sjö ár með fyrri
konu sinni Guðrúnu2) og síðast
í 26 ár með seinni konu sinni,
Unu.3) Á þessum tíma hafði
hann (auk heimilisstarfa) smíð-
að milli tuttugu og þrjátíu báta,
ýmist einn eða með öðrum, líka
hafði hann gert við milli sex-
tíu og sjötíu skip og báta —
meira og minna og stækkað sum.
Á fyrstu árum, sem hann var
búandi á Gauksstöðum, var hann
af sýslumanni lögskipaður út-
tekta- og virðingamaður í Skef-
ilsstaðahreppi og jafnfamt
stefnuvottur í Hvamms kirkju-
sókn. Og gegndi hann því fyrra,
meðan hann var þar í sveit. Ár-
ið 1862 var han kjörinn hrepp-
stjóri í Skefilsstaðahreppi og
var það í fjögur ár, auk þess sem
hann bæði fyrir og eftir vann
mikið að skriftum í hreppsins
þarfir.
Líka var hann árið 1866 settur
af amtmanni fyrsti sáttamaður
í Skaga sáttaumdæmi, og
gegndi hann því í þrjú ár. Eftir
að hann sleppti hreppstjórn var
hann líka hreppsnefndarmaður,
þar til hann fór á burt.
Nokkrum árum fyrr var Guð-
rún, dóttir hans, gift Guðmundi
á Selá, syni Andrésar bónda,4)
er þar hafði lengi búið og var
hálfbróðir Guðrúnar fyrri konu
Jóns á Hóli. Hafa þau átt saman
fjögur börn, af hverjum tvö lifa,
Guðrún og Jónína. Gísli, sonur
Jóns, giftist veturinn 1873 og átti
Þóru, dóttur Jóhanns sál[uga],
sem bjó á Hrólfsstöðum í
Blönduhlíð og var albrófcir
Andrésar á Selá. Eiga þau sam-
an einn son, sem heitir Jóhann
Gísli.
Vorið 1871 fór Guðbjörg, dóttir
Jóns, frá foreldrum sínum I
') Gunnlaugsson. — / Jarða- og bú-
endatali í Skagaíjarðarsýslu 1781—1949
(I. hefti) er þess ekki getið, að Þorlákur
hafi haft hluta jarðarinnar.
2) Jónsdóttir.
3) Guðbrandsdóttir.
4) Jónsson.