Heima er bezt - 01.02.1955, Page 24

56
Heima er bezt
Nr. 2
Þáttur
Ég var fárra ára gamall, þeg-
ar ég man fyrst eftir Helga
frænda. Hann mun þá hafa ver-
ið um fertugt.
Mér varð all starsýnt á hann.
Hann var svo ólíkur öllum, sem
ég hafði séð. Höfuðið fyrir ofan
augun var ákaflega stórt, en
niðurandlitið við hæfi og frem-
ur frítt. Skegg ljósjarpt, alskegg,
alltaf greitt og vel hirt. Nokkuð
var hann rangeygur, augun blá-
grá, svipurinn gæðalegur. Feim-
inn var hann og ódjarflegur; það
var eins og hann væri sífellt að
biðjast afsökunar á því að hafa
orðið til. Hann var tæplega með-
almaður á hæð og sýndist lægri
vegna þess, hve hann seig nið-
ur, þegar hann stóð. Hann var
svo stirður um hné- og mjaðm-
arliði, að hann átti mjög erfitt
um gang; hann var ákaflega
skrefstuttur, og þýfða jörð gat
hann vart gengið, að komast upp
á háa þúfu var honum ofraun,
nema með því að skríða. Það var
með ólíkindum, hve langt hann
komst yfir daginn, þegar hann
var á ferðalagi. Hann fór ætíð
snemma af stað, kom hvergi til
að hvílast eða fá sér hressingu,
fyrr en áfanga var náð. Með þol-
inmæði og seiglu keppti hann að
markinu.
Helgi fékk ungur svæsna bein-
kröm, höfuðbeinin gengu í sund-
ur og allir liðir urðu stirðir. Ung-
ur missti hann föður sinn, gáf-
aðan bónda, en fátækan. Þá fór
ekkjan, gáfuð kona og skörung-
ur, á sveitina og börnin tvístruð-
ust. Yngsta drenginn skildi hún
aldrei við sig. Helgi lenti á
nokkrum hrakningi og má geta
nærri, hvernig ævi hans hefur
verið, þegar fátækt og harðýðgi
var almenn og allir urðu að vinna
baki brotnu til þess að sjá lífinu
borgið, og skortur, þegar harðn-
aði í ári. Baðstofur án upphitun-
ar og lýsingin grútarlampi með
reyk og stibbu, sem því fylgdi.
Er Helgi var fullorðinn, dvaldi
hann oft á heimili foreldra
minna. Móðir mín var systir hans
og sýndi honum mikið ástríki.
Hversdagslega var Helgi svo
af Helga
búinn, að hann var í grárri
prjónapeysu, hnepptri að fram-
an, vesti og brjósthlíf dökk á lit,
buxur gráar úr vormeldúk.
Prjónahúfu á höfði með ofurlitl-
um skúf í kollinum. Enginn hatt-
ur var svo stór, að hann nægði
honum. Á ferðalagi hafði hann
klæðishúfu með skyggni og upp-
broti, er draga mátti niður fyr-
ir eyrun, þegar kalt var; var
hann þá klæddur jakkafötum úr
gráum eða móleitum vormeldúk.
Aldrei sáust á honum óhrein-
indi, enda var hann hverjum
manni þrifnari. Hring úr gull-
blending, sem einhver hafði gef-
ið honum, bar hann ætíð á baug-
fingri hægri handar; var hann
alltaf skínandi fágaður. Væri
Helgi spurður, hver væri kærast-
an, var ætíð sama svarið: „Gröf-
in og moldin.“
Vandaðri mann hef ég aldrei
þekkt. Hann talaði aldrei last-
yrði um nokkurn mann og blóts-
yrði kom aldrei fram yfir varir
hans. En væri honum þungt í
skapi, sigu brúnir hans mjög, og
djúpar og margar hrukkur rák-
uðu hans breiða enni.
Bænrækinn var hann; sofnaði
aldrei fyrr en hann hafði þulið
margar bænir og signdi sig, þeg-
ar hann fór í hreina skyrtu.
Og ekki var hann fyrr kominn
út á morgnana, en hann þreif of-
an húfuna og signdi sig og flutti
bæn. Aldrei neytti hann svo mat-
ar, að hann signdi sig ekki áður
og bæði guð að blessa matinn.
Þetta var barnsvani og því fylgdi
trúaralvara. Hann fann til van-
máttar síns frekar en þeir, sem
hraustir voru, og hann lifði í
þeirri öruggu trú, að hinum meg-
in grafarinnar þyrfti hann ekki
að dragast með þennan vanburða
líkama, sem gerði honum lífið
svo örðugt.
Helgi var mjög barngóður. Ég
heyrði hann aldrei tala styggð-
aryrði til barna. „Hjartans
barn!“ var æði oft ávarpsorð
hans, og gerði hann sig þá mjög
blíðan. Öllum börnum var hann
mjög kær, því hann kunni ó-
grynni af sögum og ævintýrum:
malara
útilegumannasögum, huldufólks-
sögum og tröllasögum; var þetta
sótt að mestu leyti í Þjóðsögur
Jóns Árnasonar. Aldrei heyrði ég
hann segja börnum draugasög-
ur; hann vildi ekki vekja hjá
þeim ótta. Sögurnar sagði hann
í rökkrinu og á sunnudögum;
mátti enginn fullorðinn vera á-
heyrandi. Einu sinni kom faðir
minn inn i rökkrinu frá skepnu-
hirðingu, og þegar hann heyrði,
að Helgi var að segja sögu, fór
hann hljóðlega. Þegar ljósið var
kveikt og Helgi sá föður minn
meðal áheyrenda, brá honum
heldur í brún og hætti frásögn-
inni. Málfar hans hafði blæ
þjóðsagnanna. Hann sagði sög-
urnar ekki í ágripi, heldur eins
og þulu eða ljóð, án úrfellingar,
og frásagan niðaði eins og læk-
ur, sem líður fram hjá með hæg-
um straumi. Mér er ekki ljóst,
hvernig hann hefur numið þess-
ar sögur, hvort hann hefur heyrt
þær sagðar eða lesið þær. Hann
var stirðlæs, en næmi hans var
gott og minnið trútt, enda sí-
felld upprifjun sömu sagna.
Gott þótti Helga vín. Faðir
minn, sem var mesti hófsmaður
á vín, gaf honum einu sinni, er
hann kom úr kaupstað, nærri
axlarfulla hálfflösku af brenni-
víni. Helgi varð léttbrýnn við,
setti stútinn á munn sér og svalg
vínið í löngum teygum, nuggaði
magann með vinstri hendi og
tautaði milli sopanna: „Ó, gott
er það blessað." Og hann hætti
ekki, fyrr en hann var búinn úr
flöskunni. En þó að Helga þætti
vínið gott, keypti hann aldrei
flösku. Ef hann eignaðist nokkr-
ar krónur, sem sjaldan bar við,
því að peningar voru lítið í um-
ferð fyrir aldamót, gaf hann þær
móður sinni og systur, sem hann
hafði yndi af að gleðja.
Einkum var það Coghill sauða-
kaupmaður, sem löngum dvaldi
á Stóru-Borg hjá Pétri vini sín-
um, sem gaf Helga peninga. Cog-
hill var gamansamur og nokkuð
stríðinn, en mesta góðmenni.
Hann hafði gaman af að stríða
Helga. Ef Helga sárnaði við hann,