Heima er bezt - 01.09.1955, Qupperneq 10

266
Heima er bezt
Nr. 9
km. frá norðri til suðurs og álíka
breiður þar sem hann er breið-
astur, en 7—8 km. þar sem hann
er mjóstur, en flatarmál hans
allt um 612 ferkm.
Nær hann alla leið til sævar að
vestan, en að austan skilur
Álftaver á milli hans og sjávar
— ennþá.
Svo má segja, að sandurinn sé
með öllu gróðurlaus vestan til,
en á honum austanverðum er
nokkur gróður. Rísa tvö mó-
bergsfjöll upp úr þessu sand-
hafi. Hjörleifshöfði vestan til,
og er þar einn bær, samnefnd-
ur, og Hafursey eða Fjallið eina,
sem mun vera nær því miðja
vegu á sandinum. Sæluhús er
þar, þokkalega um gengið, og
má það merkilegt heita, þvf að
þrátt fyrir hina margrómuðu
menningu vora, má enginn hlut-
ur eða kofi, sem daglegt eftirlit
er ekki haft með, vera í friði.
Svo mikil er skemmdarfýsnin og
siðleysið.
Þar sem vegurinn liggur yfir
sandinn, mun hann vera 30—40
km. breiður. Liggur síminn
skammt frá veginum. Sandurinn
er sléttur og sæmilegur yfir-
ferðar, en þegar hvasst er, getur
hann orðið illfær vegna sand-
roksins.
Hér er hvorki stund né staður
til þess að skrifa ýtarlega um
hið stórfenglega Kötlugos 1918,
en örlítið skal þó minnzt á þau
undur, sem þá gerðust á þessum
slóðum. Stuðst er við sögu sjón-
arvotta og hina greinargóðu
skýrslu Gísla sýslumanns Sveins-
sonar um þessar trylltu hamfar-
ir náttúrunnar.
Hinn 12. okt. 1918, rúmlega
einni stundu eftir hádegi, fundu
Víkurbúar snarpa jarðskjálfta-
kippi. Og ekki leið á löngu áð-
ur en gufumekkir stórkostlegir
sáust yfir Mýrdalsjökli, dynkir
ferlegir heyrðust til fjalla og
niður Mýrdalssand vestanverð-
an valt fram jökul-flóðalda
dökkmórauð á lit, sem bar við
himin og steyptist til sævar
beggja vegna Hjörleifshöfða.
Var sem stríðan sjávarnið að
heyra.“ (G. Sv.) '
Sendi sýslumaður þá menn á
fjöll upp til þess að forvitnast
um undur þessi. Fluttu þeir þau
tíðindi, „að mökk furðulegan
legði upp úr jöklinum.11 Lagði
hann austur yfir Álftaversafrétt
og yfir Skaftártungu, en mest-
allur Mýrdalssandur væri sem
hafsjór að sjá með fljótandi jök-
ulhrönnum, sem hæstu hús
væru.“
Eins og þá stóð var Álftaver 1
mestri hættu af jökulhlaupum,
en Skaftártunga af öskufalli,
en allt kvikt á sandinum var
dauðadæmt. Víkurþorpi var
einnig bráður háski búinn. Var
þar skruggugangur og eldingar
svo feiknlegar, að ekki var þor-
andi að kveikja á rafljósum, og
öllu símasambandi var slitið.
Dag þennan var bjart veður
að morgni, en gráleit þoka huldi
þó Mýrdalsjökul og náði allt
fram til Hafurseyjar. Réttar-
dagur var, og safnmenn, 16 að
tölu, voru dreifðir um allan
Mýrdalssand austanverðan, hið
efra. Um miðmunda heyrðu
„leitarmenn nið mikinn í vestri
og vissu eigi gerla í fyrstu, af
hverju stafa myndi, en áttuðu
sig þó fljótt.
Móðan yfir Mýrdalsjökli
dökknaði; „kolsvart þykkni
steyptist til landsuðurs yfir loft-
ið og fyrsta jökulflóðaldan
geystist yfir sandinn. Er smal-
arnir litu ógn þessa, yfirgáfu
þeir fjárhópana, „setti hver á
harðasprett og æptu hver til
annars, að Katla væri að koma.“
Réttamenn riðu nú allt hvað
af tók til bæja, en hlaupið var
á hælum þeirra. — Stefndi það
á bæinn Holt, braut á auga-
bragði túngarðinn, en fólkið
flúði. Gerðist þetta allt á fjórð-
ungi stundar og jafnhliða þess-
um feiknum skall yfir ísköld
krapasletta með blautri sand-
drífu, en látlaus reiðarslög
fylgdu með ægilegum gaura-
gangi.
Um klukkan 8 að kvöldi var
jörð öll orðin svört af sandi í
Álftaveri, en nóttina alla gengu
eldingar og þrumur, svo að allt
lék á reiðiskjálfi.
í Meðallandi kváðu við þrum-
ur miklar um miðmundaleytið,
aska féll og Kúðafljót óx stór-
kostlega. Fólkið á Söndum flúði
og komst nauðulega undan, en
flóðið skall yfir alla sandhólma
og eyddi öllu, er fyrir varð,
kviku og líflausu, en bæinn sak-
aði ekki.
Ferlegt hlaup kom í Hólmsá í
Skaftártungu og tók brúna áf
henni, og er þó geysihátt frá
ánni upp á brúna. Maður að
nafni Jóhannes Pálsson var
staddur vestan árinnar, er hann
sá hlaupið fara að sér. Komst
hann með naumindum yfir
brúna, sem hlaupið braut að
baki honum, en hundurinn, sem
með honum var, fórst á brúnni.
Steyptist jökulflóðið yfir jarð-
irnar Hrísnes og Flögu, sem eru
vestustu bæir í Skaftártungu,
og olli stórkostlegum skemmd-
um, en fólkið í Hrísnesi flýði
bæinn.
Á Síðu drundu þrumur og eld-
ingar leiftruðu alla þessa nótt,
og fylgdi þessum ósköpum myrk-
ur mikið, en öskufall hófst að
morgni.
Ógnir þessar héldu svo að
segja látlaust áfram frá 12. okt.
til 4. nóv. Hlaupið sjálft stóð að
vísu stutt, þrumur og eldingar
gengu yfir allan þenna tíma og
öskufallið var svo mikið, að oft
sást ekki handa skil um há-
bjartan daginn.
Tjónið af þessu gosi varð ægi-
legt, bæði beint og óbeint. Jarð-
ir stórskemmdust í mestum
hluta sýslunnar og sumar eyði-
lögðust í bili með öllu, eða því
sem næst. Fénaður fékk í sig
ýmiskonar óáran og hrundi nið-
ur. Talið er, að 40 hross hafi
farizt í hlaupinu og mörg hundr-
uð sauðfjár.
Til marks um fim þau, er
hlaupið bar fram af sandi, aur
og grjóti, má geta þess, að Mýr-
dalssandur lengdist fram um
1000 faðma og sandur er þar nú,
sem fertugt dýpi var áður. En
strandlengjan, sem flóðið flæddi
yfir, er 1000 faðmar á lengd.
En Skaftafellssýsla liggur móti
suðri og sól og jarðvegurinn er
frjór og heitur, og því hafa sárin
gróið undrafljótt. Sumar jarð-
irnar, sem lögðust algerlega í
eyði, eru nú orðnar byggilegar
aftur. — En óvætturin í norðr-
inu er enn við lýði og enginn
veit, hvenær biksvartur mökk-
urinn hylur aftur allan Mýrdals-
sand, og þungur niður eins og
brimsúgur fer yfir sýsluna,
þrumur og eldingar leika um