Heima er bezt - 01.03.1957, Qupperneq 9

BJARNI SIGURÐSSON:
REKAMÁLIÐ eða PLANKAMÁLIÐ
í VESTUR-SKAFTAFELLSSÝSLU 1893
og Runólfur Jónsson dannebrogsmaður og bóndi í Holti á Síðu
F^rÁ ómunatíð og til þessa dags hafa öldur Atlants-
hafsins flutt á fjörurnar umhverfis landið ýmis
verðmæti, er íbúarnir hafa notið góðs af. Af
þeim verðmætum mun trjáreki hafa verið veiga-
mestur. Oft var hann mikill, stundum lítill. Fór það eftir
veðrum á hafinu og straumum. Alls konar trjátegundir
rak á fjörurnar, frá mahogni til furu. Eftir að trjá-
flutningar urðu meiri yfir höfin, rak stundum mikið
af unnum trjáviði, plönkum, bjálkum, siglutrjám, bug-
spjótum og öðrum hlutum úr skipum, sem fórust á
hafinu. Þannig minnist ég þess, að þegar ég var innan
við fermingu, fékk ég að fara á rekafjörur með föður
mínum. Það voru fjörur, sem heyrðu til Þykkvabæjar-
klaustri og hjáleigum þess. Okkur drengjunum þótti
ákaflega mikið til þess koma, að fá að fara með hinum
fullorðnu á rekafjörurnar, fara langar leiðir með fram
sjónum og finna ýmisleg barnagull, sem hinir eldri hirtu
ekki. En í þetta sinn vildi svo til, að faðir minn og ég
fundum 40 planka þennan dag og einn bjálka, sem
einnig var kallað „fírkantstré“, úr mahogni. Það var
nú að vísu lítill fengur, því það var allt gegnumsmogið
af maðki og því í rauninni mjög lítils virði. En plank-
arnir voru ósmognir, 6 feta langir og 2ggja þumlunga
þykkir. Sá Ijóður var þó á þessu, að sumir plankarnir
voru brunnir eða sviðnir í annan enda, er gaf til kynna,
að kviknað hefði í trjáflutningaskipi. Allan daginn vor-
um við að fara eftir fjörunum og bjarga rekanum und-
an sjó, bera plankana upp á fjörukambinn og velta
stærri trjám og festa með reipum þau, sem við réðum
ekki við. Smærri reki, svo sem staurar og hnyðjur og
kefli, voru látin bíða til næsta dags.
Þegar deilur höfðingjanna leiddu til þess, eins og
kunnugt er, að landið missti sjálfstæði sitt og skógarnir
gengu smámsaman til þurrðar og ferðum fækkaði mjög
milli íslands og annara landa, varð mikill hörgull á
trjáviði. Þá var það trjárekinn, sem bætti úr brýnustu
þörfum Iandsmanna, og var svo lengi. Eins og kunnugt
er, var trjáreldnn notaður til húsagerðar, bæði í bæjar-
hús og úthýsi. Einnig voru smíðuð úr honum búsáhöld
og húsgögn, ásamt skipum og bátum. Auk þess voru
ýmsir munir smíðaðir úr rekaviði, sem listamenn þeirra
tíma skreyttu með útskurði og þá voru kallaðir skraut-
gripir. Á hinni löngu, hafnlausu strönd í Skaftafells-
sýslunum kom ég á ýmsa bæi, þar sem öll búsáhöld
voru smíðuð úr rekavið. Þar voru engin áhöld til úr
leir, nema kaffibollar af mjög skornum skammti.
Á bæjum og í sveitum, sem ekki áttu ítök í reka-
fjörum, en staðsett voru til fjalla, voru gerðar út lesta-
ferðir til þeirra, er ráð áttu á rekafjörum, til kaupa á
timbri eða rekavið. Minnist ég þess frá barnæsku, að
menn komu úr Skaftártungu að Þykkvabæjarklaustri
með marga hesta til að sækja rekavið eða kaupa hann.
Mynduðust á þann hátt nauðsynleg viðskipti milli
bændanna, þeirra sem ekki áttu rekafjörur, og hinna,
sem áttu rekavið aflögu og gátu miðlað honum, eða
þurftu að selja hann. Urðu þessi viðskipti því báðum
aðiljum hagkvæm. En ekki hefur tekizt að fá neina
vitnsekju um verðlag á því timbri, sem selt var af fjör-
unum. Vafalaust var það mjög ódýrt og oftast í skipt-
um fyrir ýmsar búsafurðir, en stundum Iátið úti í greiða-
skyni og þá fyrir ekki neitt.
Annars litu sumir svo á, að rekaviðurinn væri sendur
af forsjóninni á fjörurnar og væri og ætti að vera al-
mennings eign. En þá skoðun höfðu nú ekki eigendur
og umráðamenn rekafjaranna. Þeir litu á fjörurekann,
sem hlunnindi jarðanna, sem leigjendur þeirra þyrftu
að borga fyrir og eigendur greiddu af skatta og önnur
gjöld. En jafnframt þessu sýndu þeir fram á, að trjá-
rekinn og önnur höpp, sem á fjörurnar koma, væri ekld
fengið án fyrirhafnar. Það þurfti að hafa nákvæmt eftir-
lit með fjörurekanum og gæta hans vel. Væri þetta
vanrækt, gat af því leitt, að rekinn yrði að engu.
Stundum gat hann tekið út aftur, ef það tómlæti var
sýnt, að bjarga honum ekki undan sjó. Einnig gat sjó-
gangur og sandfok fært rekann á kaf í sandinn, svo
hann sæist aldrei aftur. Ef svo nefnd rekaátt, eða haf-
átt, kom, þótti sjálfsagt að fara á rekafjörur, meðan
Framhald á bls. 99.
Heima er bezt 93