Heima er bezt - 01.10.1958, Síða 4

Gu&mundur Jósafalsson:
GUÐMUNDUR
Á FOSSUM
ónas Hallgrímsson kvað:
Kveður í runni, kvakar í mó
kvikur þrastasöngur;
eins mig fýsir alltaf þó
aftur að fara í göngur.
Óvíst er, að þessi látlausa játning eigi slíkan hljóm-
grunn í hugum Islendinga nú og á dögum hans. Þó mun
það svo, að sveitaæskan hlakkar til gangnanna enn í dag,
þó að trúlegt sé, að sú tilhlökkun sé með nokkuð öðrum
blæ. En hvað sem um það verður sagt er víst, að enn
fýsir hugrakka og ævintýragjarna æskumenn að fara í
göngur. Enn heilla öræfin. Enn er þar vina að leita af
mörgum, er þangað sækja, og enn una þar „hátt í hlíð-
um hjarðir á beit með lagði síðum“. Og þótt matarbragð
kunni að þykja að því, þá eru það sannindi samt, að á
öræfum okkar sannast það, sem haft er eftir bóndanum,
að áin væri falleg þegar vel veiðist, leitin lánast, — hjörð-
in stór og fögur, sem heim er rekin. En göngurnar, þ. e.
fyrstu leitir, eru ekki hin einu erindi ungra sveitamanna
inn á öræfin. Vorleitir og eftirleitir — svo ótrúlega fjar-
rænar sem þær þó eru — eiga líka sín skylduerindi
þangað. Eiga þar enn sín ævintýr. Sá unaður, sem hin
„nóttlausa voraldar-veröld, þar sem víðsýnið skín“ býð-
ur þeim, er slíkum erindum fara inn á íslenzk öræfi, er
dýpri en svo, að honum verði brugðið fyrir á blaðsnepli,
að þó ógleymdu erindinu: glímunni við frjálshuga og
fjör. Þótt þær, sem við skyldi etja og illræmdastar voru,
hétu á máli leitarmanna fjallafálur, styggðargálur og
Guðmundur á Fossum og höfundur greinarinnar.
Guðmundur á Fossum hjá gamla bœnum.
öðrum slíkum ónefnum, var — og er — sú gleðin ósvik-
in að sigra þær, gjarnast til þess að þær mætti lifa lífinu
og njóta þess, teyga dásemdir öræfanna af enn fyllri
bikar en ella myndi.
Þótt öræfi haustsins séu ærið önnur — viðhorfin til
þeirra fjarlæg því, sem við blasir að vorinu, er fjarri
lagi að þau eigi ekki sína fegurð. En þá eiga þau lika
sitt miskunnarleysi — sína grimmd. Grunlaust er mér
ekki, að.mörgum nútíma unglingnum þyld það óskáld-
legt ævintýr, að ráðast til fangs við öræfin slíkra erinda,
fáliðaður og varbúinn, þótt nú sé talsvert í tízku að
leita þangað dægradvalar. Þó mun heimanbúnaður allur
í dag mjög ólíkur því, sem aldamótakynslóðin þekkti,
enda ekki hún ein, heldur allar kynslóðir íslandsbyggð-
ar til þessa dags. Því er ekki að neita, að það sem við
horfði til lífsnautna, var oft af skornum skammti. Þegar
leita skyldi hvíldar eftir 12—16 klst. göngu — og til að
það yrði drjúgum betur — enda það eitt, sem freðinn
malur og fenntur skáli gátu boðið. En þrátt fyrir erfið-
ið og áhættuna — og ekki sízt hið ískalda miskunnar-
leysi, voru — og eru — til menn, sem þarna áttu sér
ævintýri — sígilt tilhlökkunarefni. Vonin um að finna
og vissan um að bjarga því, sem fannst, var sá gleðigjaf-
inn, sem einn nægði til endurgjalds fyrir erfiði og van-
líðan. Það mun hafa legið í fari íslendinga að skoða
húsdýrin sem vini. Var þá förin farin í vinarleit — vinar
í nauð. Þrátt fyrir heima ævintýranna — hina sígrænu
dali útilegumannanna — vissi almenningur fullvel um
harðleikni öræfanna. Förin var því — og er — meir
björgun þess lífs, sem í hvert sinn er leiksoppur þess mis-
kunnarleysis en verndun þess verðmætis, sem oft er um
að ræða. Björgunin ein er því sígildur gleðigjafi og oft
litlu minni, þótt fátt bjargaðist. En þetta mun ekki bund-
ið athöfnum og sögu Islendinga einna. Það mun sameign
hjarðmennskunnar á öllum öldum.
En þótt þessi sameign sé svo rík, sem raun gefur vitni,
er hún ekki jafn ríkur þáttur í fari og athöfnum allra,
frekar en aðrar þrár eða kenndir. Hún á að sjálfsögðu
sínar andstæður. Þar, sem annars staðar, kemur fram hin
margslungna sundurgerð mannkindarinnar, teygð og
dregin á ýmsa lund af uppeldi, umhverfi, samtíð og þó
síðast en ekki sízt eigin rækt og innræti.
Þegar um þann mann er að ræða, sem hér verður getið,
330 Heima er bezt