Heima er bezt - 01.04.1959, Síða 10

skipsins hafi verið 200—250 manns, en 50—60 bjargazt
til bæja.1)
Þeir, sem af komust, fóru sumir eða flestir utan með
dönsku verzlunarskipi frá Eyrarbakka um haustið, en
aðrir dvöldust um veturinn á Seltjarnarnesi og Kjalar-
nesi.2) Fjórtán skipbrotsmanna fóru utan með hol-
lenzkri skútu, er sigldi til Gluckstadt, er þá var í Dana-
veldi, og munu hafa komizt til Hollands í nóvemberlok,
því að þá virðist fara fram sjópróf.
Skip þetta var, sem áður segir, hollenzkt Indíafar og
bar nafnið „Het Wapen van Amsterdam“ (Skjaldar-
merki Amsterdamborgar), í munnmælum síðar nefnt'
aðeins „Indíafarið11. Var það gert út frá Amsterdam af
verzlunar- og útgerðarfélaginu Kamer Amsterdam.
Eins og kunnugt er, höfðu Hollendingar þá fyrir all-
löngu náð yfirráðum yfir miklum löndum í Austurálfu,
þ. e. Sundaeyjum eða nánast þeim löndum, sem nú kall-
ast Indónesía ásamt Ceylon og mörgum stöðum á Ind-
landi, og héldu uppi siglingum milli þeirra og heima-
landsins (Hollenzka Austur-Indíafélasrið var stofnað
1602).
Skip það, er hér um ræðir, mun hafa verið eitt af beztu
skipum hollenzka verzlunarflotans. Var það þá um 13
ára gamalt. Lagði það af stað í fyrstu ferð sína 20. októ-
ber 1654, kom aftur 16. júlí 1657 — en þetta var fimmta
ferð þess. Hóf það för sína frá Hollandi 21. maí 1664,
en lauk svo sem hér hefur verið rakið við Skeiðarársand
19. september 1667.
Eftir skýrslu frá yfirmanni flotans, er sigldi heim frá
Austur-Indíum, Johan van Dam, fógeta á Amboneyju,
til ríkisstjórans, dags. 26. október 1667, sést, að hann
lagði af stað heimleiðis frá Batavia á Java 26. janúar
(1667) með skipalest, er í voru níu skip, þar á meðal
tvö stór, þrímöstruð (fluiten), sem venjulega voru
nokkuð vopnum búin, og komu til Góðrarvonarhöfða
í maímánuði.3) Bættust þar við þrjú stór skip.
Um þetta leyti áttu Hollendingar og Englendingar í
styrjöld (1665—1667; vann hvorugur aðilinn úrslitasigur,
en þó höfðu Hollendingar öllu betur). Var því ekki
álitið ráðlegt að sigla inn Ermarsund, þar sem búast
mátti við að væri fullt af óvinaskipum. Fengu Indíaförin
því fyrirskipun frá flotastjórninni með sérstökum er-
indreka, er kominn var til viðkomustaðarins í Afríku,
1) Munnmæli telja, áð haldið hafi verið að um 300 manns
hafi verið á skipinu, og svo segir einn annállinn.
2) Um þessar mundir var hagur almennings bágur, einkum
á Suðurlandi, og víst flestum erfitt að taka við óvæntum vet-
ursetumönnum. Veturinn áður hafði verið snjóasamur mjög
á Suðurlandi og hart vor, heyskortur og vanhöld á búfénaði,
og segir Espólín að sums staðar hafi fólk fallið úr harðrétti.
En þetta ár komu verzlunarskip ekki til landsins fyrr en um
haustið vegna hættu á að vera hertekin af Englendingum.
En Danir flæktust að nokkru í styrjöldina, raunar ekki af fús-
um vilja, og snerust á sveif með Hollendingum.
3) En þar við BorÖflóa, þar sem nú er Höfðaborg, hafði
Austur-Indíafélagið hollenzka komið sér upp bækistöð nokkr-
um árum áður, til afnota fyrir Indíaför sín.
varðandi siglingaleið um „hættusvæðið“. Var því ákveð-
ið að sigla norður um Bretlandseyjar og síðan suður
Norðursjó, svo sem þau höfðu áður gert á styrjaldar-
tímum.
I byrjun júní héldu skipin áfram, sigldu vestan Azor-
eyja, og munu hafa verið samflota norður fyrir 62.
breiddargráðu. Á leiðinni þangað til hafði þeim gengið
áfallalítið, en er þangað var komið eða í grennd við
ísland, brast á sunnan- og suðsuðaustan ofviðri nóttina
17. september. I þessum stormi dreifðust skipin, og rak
liið umrædda skip til norðurs, unz það strandaði við
Skeiðarársand 19. september. Ekki er vitað með neinni
nákvæmni um strandstaðinn, en eflaust hefur hann verið
á Skaftafellsfjöru, svo sem munnmæli hafa ætíð talið.
Sennilega austan til.
í sýslulýsingu Sigurðar sýslumanns Stefánssonar frá
árinu 1746 (í Þjóðskjalasafni) segir svo: „Skeiðarárós.
Við þann ós strandaði það Austindíanska skip frá Am-
sterdam í Hollandi anno 1667.“ En um það leyti mun
Skeiðará hafa fallið til sjávar austarlega á sandinum, svo‘
sem oftast síðar. Að sögn Gísla prests Finnbogasonar í
bæjatali hans flóir Skeiðará fyrir framan Skaftafell. En
hann var sóknarprestur að Sandfelli um þessar mundir
(1656—1703). Eystri mörk Skaftafellsfjöru (með Freys-
nesfjöru) munu hér um bil 17 km vestur frá Ingólfs-
höfða. Líklegt má því telja, að strandstaðurinn hafi
verið nálægt því 20 km vestur frá Ingólfshöfða eða jafn-
vel öllu nær. Vafalaust hefur Skeiðarársandur gengið
góðan spöl í sjó fram síðan þessir atburðir gerðust.
Auk þessa skips fórst og annað skip úr flota þessum
við Færeyjar, að nafni „Van de Walcheren“. En þangað
höfðu þau leitað landvars, en komust þó ekki til Þórs-
hafnar fyrr en 1. október. Af því fórst og mestur hluti
skipshafnarinnar. Aðeins 17 manns komust af. Nokkuð
af farminum mun hafa náðzt. En ekki er annars getið,
en að hin skipin hafi komizt heilu og höldnu til Hol-
lands. Flotadeild, undir stjórn van Gents sjóliðsforingja,
var látin bíða þeirra við Shetlandseyjar. En friður hafði
raunar verið saminn í júlímánuði. Leitaði hún árangurs-
laust að „Het Wapen van Amsterdam“, og varð að snúa
við svo búið heim á leið.
Skip þetta, „Het Wapen“, var hlaðið mjög dýrmæt-
um farmi. Var hann, að því er talið var, metinn 43 tunn-
ur gulls = 8.6 millj. gullkrónur.1) Einkum er getið um
dýrmætar vefnaðarvörur, svo sem silki, skarlat og léreft
auk margs konar annarra afurða Austurlanda, þar á
meðal gull og gimsteinar og fleiri gersimar. Þannig segir
t. d. Espólín farm skipsins hafa verið: gull og perlur,
silki, skarlat, pcll og purpuri, katún og léreft ærið og
mörg dýrindi, einnig demantar og karbúnkúlar, desmer-
kettir2) og margt annað —.“ Kjölfestan var klukku-
1) Tunna gulls = 100.000 ríkisdalir.
2) Desmerköttur mun vera sama og e. civet, þ. Zibetkatze
(Viverre zibetha). Á stærð við tófu. Hefur kirtla með sterkum
moskusþef. Var oft hafður í búrum og kirtlarnir tæmdir öðru
hverju til ilmefnavinnslu. Var m. a. fluttur út frá Java.
122 Heima er bezt