Heima er bezt - 01.08.1965, Blaðsíða 25

Úr Hólmatungum.
3.
KELDUHVERFI, AXARFJÖRÐUR
OG NÚPASVEIT.
Við yfirgefum nú fjallabyggðirnar: Hólsfjöll, Jökul-
dalsheiði og Jökuldal, enda hef ég áður í þessu riti
skrifað urn Hólsfjöll og Jökuldal. — Við snúum þá
huganum aftur að Axarfirðinum, þar sem þessi þáttur
hófst.
Axarfjörðurinn liggur, svo sem kunnugt er, á milli
Melrakkasléttu að austan og Tjörness að vestan. —
Sveitirnar við fjörðinn eru: Kelduhverfi, Axarfjörður
og Núpasveit.
Þessar sveitir tel ég með fegurstu byggðarlögum
landsins. — Þær eru frjósamar, þurrlendar og fagrar.
í Kelduhverfinu er Ásbyrgi — „prýðin vors prúða
lands.” Þeim tignarstað er vart hægt að lýsa, svo að
lýsingin gefi nokkra mynd af fegurð og tíguleik staðar-
ins. Skammt ofan við byggðina í Axarfirði, rétt hjá
þjóðleiðinni um Hólssand, er Dettifoss, einn tignar-
legasti foss íslands, sem skáldin hafa lofsungið í kvæðum
sínum. — Og þá má ekki gleyma Hólmatungitm, sem eru
vestan Jökulsár, eins og Asbyrgi, miðja vegu frá byggð
á móts við Dettifoss. Hólmatungum er erfitt að lýsa
eins og Ásbyrgi, þannig að lýsingin gefi nema fábreytta
mynd af fegurð og gróðurríki staðarins. Nýlega las ég
í blaði ágæta lýsingu af Hólmatungum, sem ég leyfi mér
að endursegja hér. — En þar stendur meðal annars þetta:
„Hólmatungur eru meðfrant Jökulsá á fjöllum um
miðja vegu frá byggð að Dettifossi. Þetta er furðulegur
staður og mun flestum svo fara, að þeir vita ekki á
hverju byrja skal, ef reynt er að lýsa þessu töfralandi.
Þarna eru undarlegir ljúflingsheimar, með streymandi
berglindum milli blágresisbakka, með hrynjandi fossum,
skógarrunnum og blómaangan. — Þarna eru huldu-
heimar með löngum, þráðbeinunt stuðlabergshömrum,
margra mannhæða háum. — Og þarna eru hinir trylltu
og einkennilegu Vígabergsfossar. í gljúfrum Jökulsár
eru stallar, syllur og snasir, og sumstaðar hafa birki-
hríslur tyllt sér þar á tá. Allt umhverfið er vafið grasi
og blómum. Skjól er þarna fyrir öllum áttum í skógi-
vöxnum hh'ðum. Þarna er margt fugla, og ómar söngur
þeirra unaðslega á hlýjum sumarmorgnum.”
Þetta þrent: Ásbyrgi, Dettifoss og Hólmatungur,
eykur hróður þessa héraðs, umfram flestar aðrar byggð-
ir landsins. Nokkuð hefur uppblástur sótt á þessar fögru
sveitir, en nú hefur verið hafist handa með að stöðva
uppblásturinn og hafinn er sandgræðsla á Hólssandi,
eins og áður er sagt.------
------F'n Axarfjörður, — sveitin austanmegin Jökuls-
ár, — er fögur sveit og gróðursæl. Þar skiptist á vall-
iendissléttur, skóglendi og víðigrónar sléttur.
Fegurst þykir mér hjá prestssetrinu Skinnastað og hjá
heimavistar-barnaskólanum að Lundi. Þar er gamalt
skólahús, sambyggt félagsheimili, en nú er verið að reisa
þar glæsiiegt nýtt skólahús í skógivaxinni hæðarbrekku
austan við þjóðveginn.
Á mótum Axafjarðar og Núpasveitar er Öxarnúpur.
Framan í Núpinum er örnefnið Grettisbæli. Um þetta
örnefni segir svo í Árbók Ferðafélags íslands 1965, en
Stuðlabergssúlur i Hólmatungum.
Heima er bezt 297