Heima er bezt - 01.04.1975, Blaðsíða 14

manna var ekki að vegsama skáld. Verkefnið var að
skilgreina efnivið. Þar brast þekjan.
Hugsanlega telja þeir sem nú vernda sóma heimspeki-
deiidar hve frækilegast, að þau miðaldafræði sem sækja
að norrænunni þarfnist ekki svars. Ef svo er, byggist
ætlunin vafalítið á spurningum eldri manna, sem glímdu
við aðrar gátur. „Pýramídaspámaður“ æpa þeir, þegar
einföldustu hugmyndir kaþólskra miðalda ber á góma,
og snúa sér upp í horn. Þeir eru nefnilega í „norrænum“
fræðum. Ljóðurinn er aðeins sá, að íslendingasögurnar
svokölluðu urðu til undir ægishjálmi kaþólskra mið-
aldafræða. Því neyðumst vér til að rannsaka hugar-
heim þess skeiðs, hvort sem vér trúum á Lúther eða
Karl Marx.
Oft er vitnað til Galileós þegar fáránleika háskóla ber
á góma. Galileó sá í sjónauka sínum tungl sem snerust
um Júpiter. Hann skýrði frá þessu og háskólarnir hædd-
ust að honum. Galileó hugðist sanna mál sitt á einfaldan
hátt: Gjörið svo vel, herrar mínir, ykkur er velkomið
að horfa sjálfir í sjónaukann og sannfærast. Þar með
hugði Galileó að hann hefði lagt fram óhrekjandi rök
En hann reiknaði ekki með heimspekideildarmönnum
síns tíma. Þeir neituðu allir sem einn að horfa í sjón-
aukann.
Víða þar sem getið er um þröngsýni og ofstæki fræði-
manna, er þessa atburðar minnzt. Má mikið vera, ef
sagan hefur ekki oft verið sögð hér við háskólann. En
er það ekki nákvæmlega þetta sem heimspekideild Há-
skóla íslands gerir 1968 og 1974? Deildin neitar ein-
faldlega að horfa í sjónaukann. Svo er að sjá sem heim-
spekideildin hafi í einberu virðingarskyni við háskól-
ann lýst sig stikk og stikk.
Sjálfum verður mér einatt hugsað til Nordals þegar
ég heyri uppnefnið Pýramídaspámaður. Trúmál brunnu
á baki þessa leitandi manns, spámennskan var snar þáttur
í eðli hans. Nordai byggði mikinn pýramída, fyrir hans
tilstilli gera menn píiagrímsferðir í Arnasafn. En pýra-
mídi ísienzkra bókmenntarannsókna fornrita á 20. öld
er um eitt frábrugðinn pýramídanum mikla á Egypta-
landi. Hann stendur á haus. Oll sú mikla yfirbygging
„fornritakrufningar“ sem skyggir nú á svo mikið af
frjósamri jörð, er reist á einum steini. Sá steinn var
Sigurður Nordal. Völusteinn spurmnga sem áttu sér
hlutverk fyrir áratugum. Og svörin uppurin.
Þessa dagana gengur margur ágætismaðurinn fyrir
landslýð og vegsamar Nordal: „Ég þekkti hann,“ segja
þeir, „ég fékk að koma heim til hans, en hvað hann var
mér góður.“ Já, mikið lifandis skelfingar undur var
hann nú mikið valmenni. Þetta hijómar líkt og að rita
minningargrein um Sókrates, rétt eins og orðabuna
samferðamanna megni að auka við vatnsföll hins látna.
Og menn taka upp í sig: einn segir, að Nordal hafi gert
þær rannsóknir á íslenzkri fornmenningu, að ekki verði
lengra náð. Þar var tvíbeitt orðaiag. Nordal ýtti að vísu
úr vör, en lagði ekki í siglinguna. íslenzk menning hans
varð för sem aldrei var farin, og enginn sagði betur frá
henni. Enn vitum vér ekki, hvort Nordal sigldi að baki
skerja.
Prófessor í heimspekideild segir í minningargrein, að
þess sé „enginn kostur í stuttri blaðagrein að lýsa svo
mikið sem megineinkennunum á rannsókna- og fræða-
stefnu Sigurðar NordaI.“ (Þjóðv. 27. 9. 74, s. 5). Kynd-
ug játning það. Auðvelt væri fyrir glöggan mann að
skilgreina megineinkenni á rannsókna- og fræðastefnu
Nordals í stuttri blaðagrein. En til þess þarf þekkingu.
Virðingarsprenging háskólans brýtur sér þarna enn einn
farveginn, og minnir á það er Nordal var sæmdur dokt-
orsnafnbót við heimspekideild fyrir nokkrum árum, og
tekið fram, að ekki þyrfti að rökstyðja það. Þetta hijóm-
ar líkt og skáld sem segir: Sólarlagið er svo fallegt, að ég
get ekki lýst því. Fullyrðingin kann að vera rétt. En
enginn verður skáld af því að geta ekki lýst því sem
fyrir augun ber. Skáld verða menn einmitt fyrir að
segja betur frá sólarlaginu en aðrir. A sama hátt verður
enginn fræðimaður fyrir það eitt að geta ekki skýrt
megindrætti í verki Sigurðar Nordal. Að ekki sé talað
um hitt að hlaða hann lærdómstildri aldraðan án þess
að gera grein fyrir tilefni. Þú, góði hlustandi, þarft ekki
að lýsa sólarlaginu ef þú ert ekki skáld, og þér leyfist
að standa vanmegna gagnvart því viðfangsefni að lýsa
megindráttum í rannsóknarstefnu Nordals. En skáld
verður aldrei skáld, og fræðimaður aldrei fræðimaður
fyrir að forðast kröfur greinar sinnar. Þeir einir skarta
fjöðrum sem takast á við verkefni.
Það var ólán Sigurðar Nordal, að hann eignaðist aldrei
verðugan andstæðing í fornum fræðum. Verkefni ann-
arra norrænumanna var ekki að syngja jólasálma heldur
að kryfja verk hans. Hefðu allir þeir sem nú kyrja hósí-
anna gegnt því hlutverki sem vert var, hefði Nordal
fengið að taka á kröftum sínum öllum. Sjálfur minnist
Nordal þess með lotningu, að fóstri hans, síra Hjörleifur
Einarsson á Undirfelli, gerði öðrum meiri kröfur til
hans að tiltölu við þroskastig og hafði lag á að láta
hann taka á öllu sem hann átti til. Þessarar gæfu varð
Nordal sjaldan aðnjótandi á sínum þroskaárum við há-
skólann. Þótt þar yxu aðrar eikur, tókust þær ekki á
um meginstefnur. Þess munu verk Nordals gjalda í
framtíðinni — og Háskóli íslands á þessum tímamótum.
Stunduxn velti ég því fyrir mér, hvort mikilmennið
sem nú er horfið, verði í framtíðinni talinn hafa reynzt
heppilegur íslenzkum fræðum. Spurningin varðar ekki
hans eigið ágæti. Spurningin er um áhrif hans. Vegna
spurninga Nordals virðast aðrir ekki hafa þorað að
spyrja þeirra spurninga sem mestrar var þörf. Þeir röð-
uðu sér flestir á garða hans. Bókmenntarannsóknin svo-
kallaða höfðaði nefnilega ekki einungis til fegurðar-
skyns manna með skáldadrauma, heldur og til hugleti
margra. „Þetta eru bara bókmenntir", sú var næg skýr-
ing á arfi íslendinga. Slík forsenda svipti brott nauðsyn
alvarlcgra rannsókna á menningarleifð fornritanna. Töfr-
ar Nordalsvoruslíkir,að einhvern tíma mun fræðimönn-
um þykja sem gjörvöll kynslóð norrænumanna hafi
gengið í björg með þjóðsögum snillingsins. Og nú sam-
126 Heima er bezt