Heima er bezt - 01.04.1975, Page 24

Leyfist kettinum afl líta
á kónginn
Rök tilfinninganna er sérkennilegt fyrirbæri. Oft sýn-
ast þau ekki annað en óskhyggjan einber við hliðina á
köldum rökum skynseminnar, sérstaklega þeim hluta
hennar sem við nefnum hagkvæmni. Rök tilfinninga
láta því oft undan síga. Það skringilega hefur þó skeð
að einn góðan veðurdag eru þau orðin að framkvæmd
sem allir telja sjálfsagða og flestir vildu eiga hlut að.
Sjálfstæðisbarátta íslendinga er gott dæmi þessa. í upp-
hafi stríddi það gegn öllu viti að örfáar hræður á ystu
vöstum reyndu að stofna til sjálfstæðs þjóðríkis með
öllum þeim fjárútlátum sem því hlaut að fylgja; margar
sjálfstæðishetjur hugsuðu heldur ekki svo hátt. í dag
státum við af þessu sjálfstæði sem vissulega telst til
kraftaverka.
Undirritaður telur sig vera stuðningsmann þess að
reynt sé að halda uppi byggð sem víðast um landið á
lífvænlegum stöðum ef fólk vill búa þar. Hann verður
þó að játa að engin afgerandi rök hefur hann fundið
fyrir þessari skoðun sinni, og hann hefur heldur ekki
fundið þau í skrifum og málflutningi manna sem eru
sama sinnis og hann. Skoðun greinarhöfundar er því
byggð á tilfinningum, og það sama sýnist gilda um það
fólk sem berst hatrammri baráttu fyrir byggð sinni og
lætur sig jafnvel dreyma um að efla hana. Þessi til-
finning getur lýst sér í ýmsu; hún getur lýst sér í
venjubundnum hugtökum um hvernig lifað skal lífinu
þar sem hefðbundin lífsbarátta bindur menn í báða skó;
og hún getur lýst sér í tryggð við ættarbyggð og hérað,
fólk unir sér hvergi betur en á þeim stað sem það fæddist
á eða örlögin hafa leitt það að; þar vill það áfram búa
ef það er gerlcgt.
En hróp nútímans um hagkvæmni er býsna hávært
kall sem ekki er auðvelt að loka eyrunum fyrir, og því
verða byggðastefnumenn að tína fram rök fyrir skoð-
unum sínum.
A það hefur verið bent að hún er ekki svo lítil fram-
leiðslan sem „útkjálkafólkið“ skapar og gefur dýrmætan
gjaldeyri svo þéttbýlisfólki geti liðið vel. En köld skyn-
semin og reikningskúnstir nútímalegrar hagkvæmni
segja að alls þessa gjaldeyris megi afla frá suðvestur-
horni landsins, mikið af honum komi þaðan hvort eð er;
fiskiskipin séu orðin það stór og fullkomin að ekki skipti
lengur máli hvaðan sjósókn er stunduð, tæknin orðin
það mikil að ekkert sé auðveldara.
Mörgum finnst það sóun á fjármunum að yfirgefa
mannvirki, hús og verksmiðjur, sem reist hafa verið
út um land og leggja svo í nýjan kostnað við að byggja
þetta allt upp aftur á nýjum stað. Reynslan hefur sýnt
að nútíminn hafnar þessum rökum, fólk setur þau
a. m. k. ekki fyrir sig, því það hefur ekki hikað við
að yfirgefa eignir eða selja þær fyrir lítið og síðan lagt
í enn meiri kostnað við að koma sér fyrir að nýju.
Góðir byggðastefnumenn hafa hampað þeirri rök-
semd að manmíf sé miklu rólegra í fámenninu og fari
betur með andlega heilsu einstaklingsins. Ekki skal gert
lítið úr þessari skoðun, mannlíf grímseyinga styður
hana meðal annars. En æskir nútíminn almennt eftir
rólegu mannlífi? Mikii og almenn ásókn í bíla og önnur
véitæki styður ekki þá röksemd.
Rök tilfinninganna og óskhyggjunnar eiga vissulega
erfitt uppdráttar í viðskiptunum við vélvædda hagskoð-
un nútímans. Mesta furða hvað þau verða þó oft ofan á,
eins og uppbygging Vestmannaeyja sannar.
Hagfræðilegu rökin sögðu það hagkvæmast að byggja
yfir íbúana upp á landi, atvinnutækin væru komin
þangað og vestamannaeyingar gætu með sama árangri
stundað sjósóknina frá höfnum á suðurströndinni. Rústir
kaupstaðarins mætti svo nota til sýnis ferðamönnum
fyrir dýrmætan gjaldeyri; þetta gerðu ítalir með rústir
Pompei og Herculaneum með góðum árangri og því
ættum við þá ekki alveg eins að geta það.
Þetta vildu íbúar Vestmannaeyja ekki. Þeir vildu
flytja aftur til staðarins þrátt fyrir áhættu, hefja upp-
byggingu, sjósókn og mannlíf sem áður var.
Já, rök tilfinninga eru sannarlega merkilegt fyrirbæri.
En það sem réð gerðum vestmannaeyinga ræður og
gerðum þess fólks sem vill búa úti á landi. Undirritaður
vill ekki mikið ræða þá röksemd sem hann og stuðnings-
menn telja hvað mikilvægasta en það er að byggðastefna
sé hluti af sjálfstæðisbaráttunni ef þjóðin viil staðfesta
óskoruð yfirráð yfir landinu. Gróðahyggja nútímalegrar
hagkvæmni brosir oft í kampinn við slíkri röksemd.
136 Heima er bezt