Heima er bezt - 01.09.1981, Blaðsíða 33

BOKA ,
HILLANI
Umsagnir um bækur I
Viðskipti íslend-
inga við styrjaldar-
þjóðirnar
Þór Whitehead:
ÓFRIÐUR f AÐSIGI.
Rvik 1980. Almenna bókafélagið.
Það er ánægjuleg breyting frá fyrri tímum,
hversu margir ungir sagnfræðingar taka
orðið til við að rita um samtímasögu vora.
bæði innlenda og erlenda, og ræða vora
eigin sögu í fullu samhengi við það, sem
gerist úti í heimi. Stórvirkastur og at-
hyglisverðastur þeirra er Þór Whitehead,
og bók sú sem hér um ræðir, Ófriður í
að sigi, er stærsta framlag hans fram að
þessu. Þetta er þó einungis fyrsta bindi af
nokkrurra binda verki Island i siðari
heimsstvrjöld. Eins og nafnið bendir til er
hér lýst aðdraganda styrjaldarinnar og
viðskiptum íslendinga við styrjaldarþjóð-
irnar og þá aðallega Þjóðverja og Breta.
En höf. gefur einnig stutt yfirlit um for-
söguna langt aftur í aldir, og er þar eink-
um dvalist við stríðin í byrjun 19. aldar og
fyrri heimsstyrjölduna 1914-18. Þarsjáum
vér hvernig stórþjóðirnar renna meira og
meira augunum til íslands ekki aðeins til
fiskveiða í höfunum, heldur einnig hinnar
hernaðarlegu þýðingar þess. Langmestur
hluti bókarinnar fjallar þó um árin
1933-39. þegar nasistarnir hafa náð völd-
um í Þýskalandi og hefja útþenslustefnu
sína. Margt kemur hér nýstárlegt fram.
sem ókunnugt hefir verið áður, enda hefir
höf. kannað auk ritaðs máls, skjalasöfn
innlend og erlend, er snerta þessi mál, og
einnig leitað upplýsinga til þeirra manna,
sem enn lifa en voru í snertingu við at-
burðina. þegar þeir gerðust. Er þannig að
bókinni unnið af eljusemi og vísindalegri
nákvæmni, og eykur það mjög gildi
hennar. Geysimikill fróðleikur er hér
saman kominn. en um leið og vér fræð-
umst um hið liðna vekur bókin oss til
hugsunar um hver staðan er nú. og hverja
lærdóma oss er skylt að draga af þeim
viðburðum, sem um er fjallað. Það þarf
ekki að skyggnast djúpt né vítt. til að sjá þá
hættu sem vfir oss vofir í nýrri heims-
styrjöld, éf hún dynur á. Og hættan er
meiri nú en þá eftir því sem stríðsundir-
búningurinn er meiri. Vér þurfum aðeins
að setja Rússa inn i staðinn fyrir Þjóðverja
og kommúnista í stað nasista. Nú eins og
þá er nægur liðstyrkur fyrir hendi hér
heima fyrir ti! að ryðja ofbeldismönnun-
um braut, og þeir eru áhrifameiri en nas-
istahópurinn hér var á sínum tíma. Þá eru
umsvif Sovétmanna á hafinu umhverfis
okkur harla miklu meiri en Þjóðverja voru
áður. Mjög fróðlegt er að lesa hér um
viðbrögð íslendinga gagnvart ófriðar-
hættunni, og stórveldunum, og verður
naumast annað sagt en þeir hafi hagað sér
skynsamlega eftir því sem efni stóðu til.
Bókin er skemmtilega skrifuð án þess að
slakað sé á fræðigildi hennar, er höf. trúr
þeirri skoðun sinni, að sjá „lítinn tilgang í
þeirri sagnfræði, sem fælir frá sér fróð-
leiksfúsa lesendur með tyrfnu orðalagi og
þurrum „fræðistíl“.“ Þetta er bók, sem á
erindi til allra, sem í senn vilja fræðast um
merkilegt tímabil og vilja ekki fljóta sof-
andi að feigðarósi. í hinum viðsjárverða
heimi samtíðar vorrar.
-Fólk sem fylgst
hefur með
straumhvörfum
Jón R. Hjálmarsson:
í SJÓNMÁLI FYRIR SUNNAN.
Selfossi 1980. Selfossútgáfan.
Hér birtir Jón R. Hjálmarsson 20 viðtals-
þætti við Sunnlendinga, og eru þeir nær
allir unnir upp úr útvarpsviðtölum á liðn-
um árum, en Jón er flestum snjallari að
gera góða samtalsþætti í útvarpi og laga
þá svo til að þeir verði gott lesefni. Er
þetta þriðja bókin af því tagi frá hans
hendi. Færist hann hér nokkru nær nú-
tímanum en fyrr, því að langflestir við-
mælendur hans eru fæddir á þessari öld.
en nógu snemma til þess að þeir hafa
fylgst með straumhvörfum og breytingum
aldarinnar. Eins og í fyrri bókum er hér
um að ræða menn úr flestum stéttum
þjóðfélagsins, svo að lesandinn fær kynnst
því frá mörgum ólíkum sjónarhornum.
Ekki er þó nema ein kona í hópnum, og
held ég Jón ætti að taka þær fleiri til viðtals
í næstu þáttasöfnum, sem ég efast ekki um
að eru enn eftir. En sem sagt víða er komið
við og mörgum myndum brugðið upp af
mönnum, atburðum og þjóðháttum. Helst
vildi ég finna að því, að þættirnir séu of
stuttir. Stutt greinargerð um viðmælendur
er fremst í bókinni og myndir þeirra, og er
það til mikilla bóta.
Stutt, meitluð
og myndauðug
Ijóð frá Matthíasi
Matthías Johannessen:
TVEGGJA BAKKA VEÐUR.
Rvík 1981. Almenna bókafélagið.
Matthías Johannessen er eitt hið afkasta-
mesta ljóðskáld vort nú. Þetta er 10.
Ijóðabók hans og allmikil að vöxtum, nær
200 blaðsíður. En skáld og Ijóð þeirra
verða hvorki mæld við bókafjölda né
blaðsíðutal. Matthías hefur löngum verið
umdeildur, og geldur hann þar ef til vill
nokkuð ritstjórnarinnar við Morgunblað-
ið, þótt ótrúlegt sé. Allur samanburður er
hæpinn, en að mínu mati er þetta besta
ljóðabók hans, og sú er höfðar mest til
lesandans. Honum hefir oft hætt til að
vera langorður um of, en hér gætir þess
ekki. Ljóðin eru flest stutt og meitluð,
myndauðug og stundum nokkuð marg-
ræð. Mjög gætir hér trúhneigðar höfund-
ar, og fer það vel í ljóðum hans. Matthías
yrkir bæði órímað og rímað, og þótt mér
þyki meira til rímuðu ljóðanna koma, þá
hitta mörg hinna vel í mark og eru aðlað-
andi, má þar nefna Vetrarmynd og Laufið
fellur. En það er sem hann færist allur í
aukana þegar hann grípur til rímsins, og
þó ef til vill hvergi eins og í ljóðinu um síra
Matthias, sem ég tel eitt besta ljóðið í
bókinni, sem þeir nafnar mega báðir vera
fullsæmdir af. Ég nefni ekki fleiri dæmi,
en kvæðin laða lesandann og þurfa að
lesast oft og lesast vel eins og öll góð
kvæði.
St. Std.
Heimaerbezt 305