Heima er bezt - 01.09.1990, Blaðsíða 2

Að undanförnu hefur verið skeggrætt
og skrifað um læsi hér á landi, enda er
þetta ár sérstakiega helgað því mikils-
verða málefni. Er svo að heyra, að
mikið vanti á að almenn lestrarkunn-
átta sé með þeim hætti, sem við höf-
um státað af um langa hríð. Ýmsar
ástæður eru nefndar til þess að lestr-
arhæfni hafi hnignað, en þá hefur
jafnframt verið á það bent, að ekki séu
til glöggar eða öruggar heimildir um
ástandið eins og það er.
Ég hygg að það sé ekki ranglega
ályktað, að sá metnaður hafi dofnað
verulega, sem áður fyrr var vakinn
með börnum, að þau gætu lesið upp-
hátt skýrt og snurðulaust, með
réttum áherslum og blæbrigðum.
Þetta vandaða lestrarsnið varð að
kappsmáli á þeim tímum, þegar al-
gengt var að menn væru kvaddir til
að lesa upphátt á mannfundum og
í heimahúsum.
Er mér í minni, þegar ég messaði í
fvrsta skipti í Svalharðskirkju á Sval-
barðsströnd fyrir aldarfjórðungi,
hversu skýrt og skörulega meðhjálp-
arinn, Benedikt Baldvinsson bóndi á
Efri-Dálksstöðum, flutti bænirnar í
upphafi og við lok guðsþjónustunnar.
Þegar ég hafði orð á þessu við Bene-
dikt og þakkaði honum bænagjörð-
ina, sem alls ekki hefði getað farið
fyrir ofan garð eða neðan hjá neinum
í kirkjunni, þá hýrnaði yfir honum og
kvaðst hann snemma hafa tileinkað
sér þetta lestrarlag.
Hann var af þeirri kynslóð, sem
hafði alist upp við kvöldvökur á bað-
stofupalli. Voru börnin þá snemma
vanin við lestur og þar sem þau dugðu
ekki á við fullorðna við tóskapinn, var
þeim falið að lesa upphátt fyrir fólkið.
sem var að störfum í baðstofunni.
Þetta sagði Benedikt, að hefði verið
ágætur skóli, því kliður frá kömbum
og rokkum hefði verið það mikill, að
lesarinn varð að beita röddinni, svo að
allir gætu fylgst með lestrinum. Það
þótti verulegur mannsbragur að því
að geta lesið vel, alveg á sama hátt og
menn voru mikils metnir, sem þóttu
listaskrifarar.
Þessi þekking og hæfileikar nutu
sín í hæglátu samfélagi þar sem menn
gátu gefið sér tíma til vandvirkni og
jafnvel nosturs.
En það er fleira. sem fvlgir í kjölfar
margbrotnari og erilsamari lífshátta.
Ég hefi veitt því eftirtekt í starfi með
unglingum, að sú stefna í fræðslu-
málum. sem sett var um og eftir miðja
þessa öld, að börn hættu að mestu að
læra ljóð utanbókar, er farin að bera
verulegan árangur. Þau koma sem
sagt af f jöllum, ef minnst er á skáld.
Jónas Hallgrímsson, Steingrímur
Thorsteinsson, séra Matthías. Step-
han G.. Einar Benediktsson og Davíð
frá Fagraskógi eru karlar, sem koma
þeim ekkert við, enda fátt sem tengir
þau verkum þeirra. Og það sama er
uppi á teningnum hvað varðar yngri
skáld. Börnin eru svipt fyrirhöfninni
að læra ljóð, fyrirhöfn, sem stefnir
einvörðungu til þroska og þekkingar,
ef rétt er á haldið. Ég hef sannreynt.
að þegar börn koma til fermingar-
undirbúnings og hafa ekki vanist því
að læra ljóð utanbókar, þá er þeim
það áhugavert nýmæli að læra sálma.
Og sá lærdómur hefur leitt til marg-
þættari þekkingarleitar, en menn geta
í fljótu bragði vænst. í sálmunum
koma fyrir ýmis orð og hugtök, sem
krefjast ítarlegra skýringa og auka við
orðaforða nemenda og hvetja til mál-
vöndunar. Þá er boðskapurinn upp-
spretta trúarlegra viðfangsefna, sem
rætt er um og krefjast skýringa. Þegar
komið er að höfundi þess ljóðs, sem
unglingurinn hefur haft fyrir að læra,
er forvitnin vakin. Hver var hann
þessi maður, sem orti þetta? Og þá er
leiðin greið til sögunnar, ekki einvörð-
ungu persónusögu eða ævisögu. held-
ur kirkjusögunnar. menningarsögu
íslensku þjóðarinnar. erlendra áhrifa.
bókmennta og lista. Ég hef ekki ennþá
heyrt nein kvörtunarorð vegna þeirrar
sérvisku minnar. að ætla fermingar-
börnunum að læra allmarga sálma
utanbókar á vetri hverjum. Þau hafa
til þessa lagt sérstaka alúð við þennan
þátt námsins og sýnt honum ótvíræð-
an áhuga, lesið sálmana í hljóði og
upphátt. lært þá og krufið til mergjar.
Auk þess höfum við fyrir venju í
hverjum tíma, að börnin lesa eitt af
öðru upphátt kafla úr helgu guð-
spjalli.
Þegar ég er að skrifa þessi orð berst
mér í hendur dagblað (Mbl.. 7. sept.
’90), þar sem Guðlaug Gunnarsdóttir
kennari við Menntaskólann við Sund
greinir frá athyglisverðri reynslu sinni
af lestri fornrita í íslenskukennslu.
Þar segir hún m.a.: ..Síðastliðinn vet-
ur var Hrafnkelssaga Freysgoða lesin
í 2. bekk á haustönn en hún er í hópi
hinna stuttu fslendingasagna sem
kunnugt er. Til að koma nemendum
af stað við lestur sögunnar var hafist
handa með því að lesa upphátt. Það
sem vakti fvrir kennaranum var að
benda nemendum á leiðir til að átta
sig á upphafi sögunnar t.d. með því að
teikna upp ættartölur, staðsetja per-
sónurnar í tíma og rúmi og fleira í
þeim dúr. Þegar þessu væri lokið áttu
nemendur síðan sjálfir að bera ábvrgð
á lestrinum eins og venjan er oftast.
En viti menn. Það tevgðist á lestr-
inum og svo fór að lokum að einn
nemandi tók við af öðrum og lesið var
upphátt þar til sögu lauk. Algjör
vinnufriður ríkti í stofunni og hið
lesna orð réði ríkjum. Við stöldruðum
við snúin orð og orðasambönd og þau
voru útskýrð jafnóðum. Glósubókin
var að sjálfsögðu við hendina.“
270 Heimaerbezl