Heimilisblaðið - 01.09.1936, Blaðsíða 14

140
HEIMILISBLAÐIÐ
JÁlMllES WÁII
III. Watt fer aö endurbœta gufuvélina.
Það var ekki fyr en 1763—64, að W.att
fór af alvörti að gefa sig- við gufu.vaUnni.
Það' atvikaðist með þeim hætti, að hann
var beðinn að g’jöra við vélina, sem New-
comen hafði smíðað fyri,r daga Watts.
Newcomen, enskur maðuir, bjó fyrstur til
þá, gufuvél, sem nothæf væri til vinnu.
Var hún þó mjög ófullkomin, en dæla
mátti þó með henni vatni úr námuni, en
var þó óhentug til þsss og kostnaðarsöm,
og þótti því betra að nota hestafl til, þeírra
hluta. Áður hafði Watt verið að gjöra til-
raunir sínar með ,hinu,m svonefnda Papíus-
katli, hvernig gufukraftinn mætti gera
almennt nothæfan. En nú (1764) steig
hann það sporið, sem gerði hann frægan.
Háskólinn, átti Newcomens-vélina og var
hún þar höfð, er fyrirlestrar voru haldnir
í hreyfingarfræði til að sýna, hvað hún
gæti gert En nú hafði aldrei tekist að
koma henni af stað, ljklega af því að smíð-
inni hefir verið eitthvað ábótavant.
Watt var nú fengin þessi vél og átti
hann að setja hana af stað. Honum tókst
það von bráðar, en líkaði illa, hvernig hún
gekk, enda kvað hann hana verai, eins og
hann hafði haldið í fyrstu ••— leikfang
ha.nda. börnum. Hann sá nú fljctt, hvernig
á því stóð, að hún gat ekki gengið reglu-
iega, eins og aórar Newcomens-vélar.
Það var tvent, sem útheimtist til þess,
að hún gæti verið í lagi: háan lrita og svo
mikið lofttómt rúm undir bulluna í
strokknum, sem unt væri. Þessum skilyrð-
um varð ekki fujlnægt með því ein,u, að
hleypa köldu vatni inn í strokkinn, eins og
gjört hafði verið í vélum þessum, því að
sá galjinn var á því, auk annars, að þeg-
ar gufunni var aftur hleypt inn í strokk-
inn, þá þéttist gufan að nokkru leyti af því
að snerta kaldar hliðarnar á strokknum og
við þáð íor miikiJl hiti forgörðum og vélin
varð. bæði eldiviðar- og gufu-frek um Jeið.
Watt gerði nú hverja tilraunina á fætur
annari og hugsaði ekki um annað, hvorki
nótt né dag en hvernig þessu: yrði kipt í
liðinn, Hann rannsakaði nú fyrst allar
bækur um það efni sér til ljeiðbeiningar cg
safnaði öllu, sem honum datt í hug, að sér
gæti orðið til liðs og tekur svo til, starfa
og einsetur sér að hretta ekki fyr en hann
fái ráðið gátuna, Loks hugkvæmd;st hon-
um að hafa sérstakt ker til að þátta með
gufuna. Þetta ker er hinn svonefndi þéttir
(condensator) í gufuvélinni. Með þessu
hafði þá Watt stigið fyrsta sporið á því
skeiði, sem nafn hans 'er orðið svo frægt
á, að það mun æ síðan uppi verða. Á þess-
ari u.ppfundningu: sinni tók hann einka-
leyfi (1765) og fékk það. framlengt 1789,
því að hann breytti henni og lagaði hana
oft og mörgum sinnum. Alls tók hann 4
sinnum einkaleyfi á véljnni eftir þetta, eða
við hverja nýja endurbót (1769, 1781, 1782
og síðast 1784). Nú vann gufan að öllu
ein, en ekki loftþrýsting, eins og áður. Guf-
an var leidd frá katlinum inn í strokkinn,
ýmist fyrir cfan eða neðan bulluhöfuðið,
en loftið komst hvergi að, því að Watt lét
strckkinn vera lokaðan, í báða enda,
Þegar Watt snéri sér algjörlega að end-
urbótinni á gufuvélinni (1764), þá sagði
ha.nn af sér embætti sínu við háskólann.
Þegar hann skilaði háskólanum Newcom-
ensvélinni úr aðgerðinni, þá sagði hann:
»Heimurinn tekur stakkaskiftum, þegar
búið er að bæta úr því, sem áfátt er við
þessa vél«.
Og að því vann hann í samfjeytt tíu ár
að breyta vélinni og bæta hana, og varð
um leið að vinna á ýmsan hátt fyrir konu
og börnum. Oft áttu þau ekki máíungi mat-
ar og varð Watt þá oft að þola þungar á-
sakanir af hólfu konu sinnar fyrir áhuga
hans á þessum árangurslausu: tilraunum.
Þau yrðu oft að svelta heilu hungri fyrir
það. En þá sannaðist það, að fátækt og
skortur geta ekki drepið dáðina úr þeim,