Heimir - 01.09.1907, Page 14

86
H E I M I R
aö vekja þjóöina andlega og gera þýzka guöfræöi frjálslegri en
veriö haföi.
En uppreisn Þýzkalands og framför til áhrifa, valda og
sameiningar var aö mestu leyti mentun þjóöarinnar aö þakka,
og þaö er mentunin, sem hefir lagt grundvöllinn fyrir vaxar.di
víðsýni og frjálslyndi í trúarbrögðum. Þý'zkaland hefir lengi
veriö'fyrirmynd hinna Evrópulandanna hvaö mentun á öllum
stigum viövíkur. Um miöja 17. öld byrjaði hreyfing til gagn-
gjöröra mentunar umbóta í Weimar og öörum bæjum, þanmg,
aö lög voru samin, sem ákváöu skyldumentun. Þessháttar lög
eru nú í gildi og hafa lengi veriö í öllum hlutum keisaraveldis-
ins. Þjóöin álítur þaö fyrstu skyldu sfna aö öll börn hennar
geti orðið mentunar aönjótandi.
Sérstaklega eru þaö háskólar landsins, sem eru því til ó-
metanlegs gagns. Þeir eru 21 aö tölu, og höföu áriö 1900
2.800 kennara og 34.000 nemendur. Ahrif þeirra eru afarmik-
il. I þeim kemst andlegt líf þjóöarinnar á sitt hæsta stig. þaö-
an koma hinar haestu hugsjónir hennar. Þangaö koma menn
frá öllum löndum til að afla sér þekkingar. Þannig eru þessir
háskólar afl í andlegu lífi als hins mentaöa heims, jafnframt
því sem þeir eru voldugt afl í landinu sjálfu.
Þaö sem mest og best einkennir þýzku háskólana er frels-
iö. Þeir eru allir stjórnarstofnanir og undir umsjón þess ríkis,
sem þeir eru í. Ríkin hafa ekki æfinlega tekiö viturlega af-
stööu gagnvart frelsinu. Þau hafa aö mestu leyti haldið kyrkj-
unni í ófrelsi, til stórskaöa fyrir trúarbrögöin. Fyrr á tímum
voru háskólarnir einnig ófrjálsar stofnanir. En um miöja 18.
öld varö breyting á. Það var fyrst í Halle og Göttingen, og
síöar viö aöra háskóla, aö frjálsum rannsóknaranda var leyft
aö þroskast. Fyrir réttum hundraö árum síöan stofnaöi Friö-
rik Vilhjálmur þriöji Prússa konungur háskólann í Berlín meö
því ákvæði, aö algert frelsi til aö rannsaka og kenna skyldi
eiga sér staö þar. Hinir fremstu menn, sem völ rar á, voru
gerðir að kennurum, án nokkurs tillits til flokksfylgis eöa trúar
bragöaskoöana, meö þsim skilningi, aö þeir ættu aö rann-