Heimir - 01.09.1907, Page 20

92
H E I M I R
hann sé í raun og veru ófrjálslyndur, en allir vilja láta líta
svo út, aö þeir fylgi meö tímanum og standi eins framarlega og
aðrir hvað skoðanir sínar og stefnur áhrærir. En er nú ekki
mikill hluti þess frjályndis, sem menn eru að stæra sig af að
þeir hafi, í raun og veru bygt á misskilningi um það hvað sann-
arlegt frjálslyndi sé? Eru ekki sumir þeir, sem þykjast víðsýn-
astir fremur einhliða og takmarkaðir í skoðunum sínum?
Frjálslyndi er auðvitað til á óteljandi stigum. Sumir
menn hafa mikið að því, aðrir lítið eða als ekki neitt. Frjáls-
lyndi er ekki sannfæring um að einhverjar vissar skoðanir séu
þær réttustu skoðanir, sem unt er að hafa viðvíkjandi einu eða
öðru, né heldur er það, eins og margir halda, viðurkenning
um það, að eitthvað sé rétt og eitthvað rangt í öllum skoðun-
um. Frjálslyndi er um fram alt annað sú tegund andlegar af-
stöðu mannsins gagnvart þeim hlutum og málefnum, er hann
kemur í samband við, sem er innifalin í því að eignast sífelt
stærri og stærri sjóndeildarhring, meira víðsýni, til þess að
nota dómgreind sína og skynsemi í vali skoðana sinna. Sann-
frjálslyndur maður verður fyrst af öllu að vera andlega víðsýnn.
Hann má ekki láta sjóndeildarhring sinn vera takmaikaðan af
neinum viðteknum skoðunum.
Er þetta það frjálslyndi, sem mest er til af vor á meðal?
Eru víðsýni og óhlutdræg sannleiksleitun aðaleinkenni þc-ss?
Það má óhætt fullyrða að langflestir skilja ekki frjálslyndi
á þenna veg. Reynslan sýnir að það, sem menn yfirleitt kalla
frjálslyndi, er annaðhvort viðurkenning einhverra vissra skoð-
ana, sem þeim eru nýjar, og í sjálfu sér geta verið réttar eða
rangar, eða þá þetta ljúfa umburðarlyndi, sem vill breiða sig
útyfir alt, og telur alt jafngott, vegna þess að það hafi alt ein-
hvern sannleik að geyma og einnig einhver ósannindi.
Þessi tegund af frjálslyndi sést bezt í trúmála ágreiningi
þeim, sem á sér stað hér á meðal vor Vestur-íslendinga. Það
eru til hér menn, sem ekki hafa til snefil af frjálslyndi í trú-
málum, en þeir gera heldur ekki tilkall til að vera kallaðir
frjáJslyndir, að minsta kosti ekki fyrir utan sinn hóp. Þeir
láta sér nægja að segja þeim, sem ekkert hugsa, að sínar skoð-