Verði ljós - 01.01.1897, Blaðsíða 18

14
l>vi illa, og þótti þeim þetta hið mcsta kristnispell. Bendir það
eitt meðal annars á, að heittrúarstefnan haíi fallið mönnum hjer vel
í geð, þar sem þeim gramdist svo mjög cr trúræknisákvarðanir
forfeðranna voru lítilsvirtar með slíkum lögum. Nú fer mcir og
meir að brydda á kaldtrúarstefnunni eða skynsemskunni (Ration-
alismus). Fór það og að vonum, þar sem sú stefna rjeð mestu í
hinuui mentaða heimi þá, að öldur hennar bærust alt að ströndum
ættlauds vors. Gætir hennar ekki eingöngu í lagaboðum þeirra
tíma, heldur nálega alstaðar á hinum efri svæðum þjóðfjclagsins.
Það er sem kaldur dragsúgur þrengi sjer inn hvervctna. íslenzk-
ir námsmenn kyntust hugsunarhættinum svo sem hann var í Dan-
mörku, tileinkuðu sjer hann og fiuttu hann svo heim með sjer til
ættjarðarinnar. Þegar fer að líða að aldamótunum, dylst engum,
hvaða trúarstefna sje efst á baugi. Magnús Stephensen, er þá var
nær einvaldur í íslenzkri bókagjörð, heíir augsýnlega gjört sjer
að takmarki, að breyta öllum fornum hugsunarhætti í mentun, vís-
indum og trú, iklæða það gjörvalt nýjum búningi eptir því sem þá
tíðkaðidt í höfuðmentalöndum álfunnar. Og mótstöðumenn hans og
hinnar nýju stefnu áttu þess nálega engan kost að láta opinbcr-
lega heyra til sín, með því að hann var einráður yfir hinni einu
prentsmiðju landsins. Og auðvitað íjekk ekkert annað að sjá þar
dagsins ljós, holdur en það er honum var skapi næst. Pess var
því skamt að bíða, að skipt væri um hinar algengustu guðsorða-
bækur. Lærdómsbók ungmenna í kristindómi, Ponti, rýmdi sess
fyrir Balleslærdómsbók. Grallarinn, er um langan aldur hafði ver-
ið sálmasöngsbók forfeðra vorra, varð að víkja fyrir sálmabók
þeirra Magnúsar Stephensens og Geirs biskups Yídalíns, „Aldamóta-
bókinni". Eigi var heldur Jangt liðið af 19. öldinni er tilraun var
gjörð til þess að steypu hinni ástsælu hú'slestrabók Jóns biskups Vída-
líns frá stóli, og koma að í licnnar stað Árnapostillu, en sú tilraun
bar ckki tilætlaðan árangur, því bæði var fjöri og framkvæmdum
M. St. þá farið að hnigna, og svo urðu þá hinir yngri mentainenn
til þess að bjarga Vídalínspostillu, cn vitanlega var það þó mest
að þakka ömótstæðilegum álirifum hennar sjálfrar. Frumkvöðlar
sálmabókarinnar, M. St. og Geir biskup, rituðu alllangan formála
fyrir 1. útgáfu hennar og minnast þar Grallarans En ekki erþað
svipað því sem um sje að ræða eldra systkini, er hið yngra vilji
hvíla eptir vel unnið starf, heldur sem þar væri óvinur, er nauð-
syn bæri til að ganga sem fyrst á milli bols og höfuðs á. Sálma-
bókinni var beinlínis þröngvað inn á menn, og margir tóku við