Nýjar kvöldvökur - 01.01.1914, Blaðsíða 23

MENNINGARÞÆTTIR.
21
til 15—20 mannafla. Innan skamms má gera
ráð fyrir að rafmagnsaflið verði búið að ná
gufuaflinu, og svo stendur fyrir dyrum úti, og
er þegar byrjað að breyta vatnsaflinu í rafmagn,
og má þá flytja það til alt að 400 kílómetra
og færa sér það þar í nyt.
Vinnuframleiðsla þessara heljarkrafta marg-
faldast svo ákaflega við það, að þau eru notuð
til að hreifa vinnuvélar. Að vísu skapar vélin
sjálf engan kraft, en hún færir hann til, losar
um hann, breytir honum í aðra mynd, og dreg-
ur hann saman á ákveðnum stað og tíma. Ná-
kvæmi, öryggi og jafnleiki eru aðalkosti þeirra,
°g ómetanlegur sparnaður á tíma, krafti og
efni einkennilegustu förunautar þeirra.
Árið 1869 hélt Eiffel, franski vélameistarinn,
sem bygði Eiffelturninn fræga til Parísarsýning-
arinnar 1889, að 20000 eimreiðir. sem þá væru
a kreiki í Evrópu, bæru jafnmikinn þunga, eins
°g 1280 miljónir manna, eða með öðrum orð-
um, það yrði að taka nærfelt alt mannkynið i
burðarvinnu, ef þær væru lagðar niður. Ef eng-
ar prentsmiðjur væru til, yrði að setja hvern
e>nasta mann, sem Iifir í veröldinni, við skriftir,
°g vantaði þó mikið til, að alt fengist skrifað,
sem berst út um allar jarðir í bókum, blöðum
°g tímaritum; og að minsta kosti 100 miljónir
manna þyrftu til að spinna alt það garn, sem
spuntiið er í bómullarspunavélunum á Englandi
e>nu á ári hvérju.
En þó eru hinar miklu iðnaðarframfarir þó
eI<ki eingöngu rekaflinu einu að þakka. Pað
þurfti fyrst og fremst að geta fengizt greiður
gangur að óunnum efnum, »hráefnum«, til þess
að vinna, en þau efni finnast hingað og þang-
að í náttúrunni, þótt þeim sé misjafnlega skift
°g þau sé mjög misjöfn að eðli. Einkum á
þetta sér mjög stað um'málmefni, sem finnast
1 Jörðu; en þar kemur margt til greina þegar
!>I iðnaðarins kemur, bæði að brjóta málmgrýt-
>ð úr jörðu, með öðrum orðum: námavinna
°S námurekstur, og sfðan að hreinsa málmana
Ur rauða þeim, eða málmgrýti, setn þeir eru
saman við; það kallast bræðsluvinna, og fer
fram f þar tilgerðum hitunar- og bræðsluofn-
um. Skal nú nákvæmara gerð grein fyrir ýmsu
þar að lútandi í næstu greinum þessara þátta.
3. Námur.
Ef menn hyggjast hafa fundið málmlög í
jörðu, þá eru gerðar námugrafir til þess að ná
til þeirra, ef ekki er djúpt á þeim; en ef menn
ætla að þau liggi djúpt, eru annaðtveggja gerð
námugöng, beint inn í hæðir og fjöll, eða þá
námubrunnar, sem ganga lóðrétt ofan í jörðina;
stundum eru og gerðar borholur. Nú eru jarð-
borun svo langt á veg kominn, að menn geta
gert borholur meira en 2000 metra (10—1100
faðma) á dýpt. Með því móti hafa menn feng-
ið stórum betri þekkingu á jarðlögunum, enda
geta menn nú náð upp nafarspónum miklu
stærri og betri en áður með sérstökum tilfær-
ingum, og þannig getað ransakað nákvæmlega
jarðlögin og það sem í þeim er að finna.
Námagöng geta orðið ákaflega löng. Pannig
eru ein námagöng í Harzfjöllunum á Pýzka-
landi 24 kilómetra (nokkuð á fjórðu mílu) á
lengd. Námabrunnar eru og víða djúpir t. d.
Aðalbertsbrunnurinn í Austurríki er 1150 metra
á dýpt.
Fáar atvinnugreinar hafa náttúruvísindin haft
meiri áhrif á en námareksturinn. Einkum hefur
rafmagnsfræðin unnið þar hin þörfustu verk sín.
Áður voru borvélarnar reknar með gufu og
sampressuðu lofti, og fylgdi því mikið staut
og fyrirhöfn, en rafmagnið er svo fyrirferðar-
lítið, að það má leiða það með örmjóum þráð-
um, að alt verður þar í lófa lagið, auk þess
sem það er stórum hættuminna en gufan, þeg-
ar unnið er í jörðu niðri. Pa eru og nú orð-
ið reknar stóreflisdælur með rafmagnsmótorum,
til að dæla vatn upp úr námurn: geta þeir dælt
80 teningsmetra af vatni á mínútu hverri um
300 metra hátt; þá eru og allar stórar námur
nú orðið lýstar með rafmagnsglóðlömpum, og
gengur sú birta næst dagsbirtunni að öliu á-
gæti.
Rafmagnið greiðir og mjög fyrir vinnunni
í námunum. Pað hefur hepnast að búa til bor-
vélar, sem reknar eru tneð rafmagni, og léttir