Ægir - 01.11.1975, Blaðsíða 6

Ásgeir Jakobsson:
Hvalveiðar Islendinga
til forna
Framhald
Eins og áður er getið segir í Ferðabókinni,
að steypireyðurin sé skutluð af djörfum sjó-
sóknurum vestanlands, þegar hún kemur inn
á firðina. Heppnin ein ræður því þó, hvort
skutlarinn fær hvalinn síðar, þegar honum er
annað hvort blætt út eða hann fær blóðeitrun
út frá járninu, sem í honum stendur, sem verð-
ur honum þá að fjörtjóni. Járnið er merkt og
því þinglýst samkvæmt lögum (Jónsb. Rekab.
4. kap.). Sami siður var einnig í Noregi, sem
sjá má bæði af lögum Kristjáns konungs 4.
(Landsl.b. 61. kap.) og hinum elztu norsku
lögum. Þegar hvalur finnst, sem þannig er
járnaður, vita menn hver hefur skutlað hann.
Um hrefnuna segir, að hún sé lítið skutluð, en
andarnefjan bæði skutluð og rekin á land eða
svo hafi verið í lok 17. aldar og fram á þá 18.
Hnísan er skutluð en einnig veidd í nætur, en
veiðist þó mest af hendingu í selanætur.
„íslendingar sækjast aðeins eftir törfunum
og kálfunum, en veiða kýrnar aldrei, en þær
halda sig alltaf á sömu slóðum, þar sem tarf-
arnir leita þær uppi. Ef kýmar væru ofsóttar,
mundu þær flýja og engra hvala verða þar
vart meira. Fyrr á tímum, meðan enn var dug-
ur og geta í landsmönnum, voru það tilteknir
menn, sem stunduðu hvalveiðar. Þeir smíðuðu
sér stóra og sterka báta og lögðu saman 2 eða
3 til að veiða hvalinn. Hann var skutlaður
skutli, sem tveir agnúar voru á, og var sterk
taug fest við hann. Framan við bátana bundu
menn stóra hrísbagga, svo að það yrði sem
erfiðast fyrir hvalinn að draga þá á eftir sér.
Þótt veiðiaðferð þessi væri hættuleg, þá gaf
hún góðan arð, því að það brást sjaldan að
hvalurinn næðist.“
Veiðiaðferðinni inni á fjörðum er svo lýst:
„Menn réðust aldrei að honum (hvalnum),
en samtímis reru menn á smábátum, hlöðnum
grjóti, fram á fjörðinn fyrir utan hann. Þeg-
ar hvalurinn leitaði undankomu, fældu þeir
hann aftur inn á fjörðinn með áköfu grjot'
kasti, að því er menn halda vegna þess, að
hann óttaðist, að steinn kynni að lenda 1
blástursholunni. Þegar hvalurinn var orðinn
svo þreyttur, að unnt var að komast að hon-
um, var hann stunginn með lagvopnum, °S
blæddi honum þá brátt út.“
En þó að Ferðabók Eggerts og Bjarna sé,
að því er að hvölunum lýtur, langýtarlegasta
heimildin í þeim efnum sem öðrum um ísland
og íslendinga á 18. öld og reyndar lengra aft-
ur, svo staðnað sem þjóðlífið var öldum sam-
an, þá eru til fleiri frásagnir um hvali og
hvalveiðar, til dæmis í heldur illræmdri bó
um ísland og þess innbyggjara eftir þýzkan
mann, sem ritaði eftir annarra sögnum °S
haldið er að sagnamenn hans hafi brugðiz
honum illa.
Horrebow er að svara þessum manni í bók
sinni Frásagnir um ísland og rekur flest o -
ugt ofan í Þjóðverjann, þar á meðal frásögn
hans af hvalveiðum íslendinga.
Lýsing Þjóðverjans kemur þó að því teý*"1
heim við lýsingu Eggerts og Bjarna í Ferða
bókinni, að hann segir að hvalirnir séu grý
ir, en sá hængur er þá einnig á þeirri frásögn,
að hann hvað vera að tala um Grænlandshv
(sléttbak) og hann hefur sjálfsagt aldrei ver
ið grýttur, heldur veiddur eins og Horrebo ^
lýsir. Sú lýsing kemur heim og saman við ýs
322 — Æ GI R