Ægir - 01.11.1975, Blaðsíða 9

ar kastað var. Gróp var höfð í fremri listann
miðjan, og skorðaði skutlarinn vinstra hné í
grópinni, þegar veltingur var, en spyrnti í aft-
ari listann með hægra fæti. Einnig var plittur
í austurrúmi.
Venjulega voru hafðar tvær hvalarár í
hverjum báti, sem til veiða fór. Ráin var 5
álnir á lengd, sívöl og bein. Borað var gat
UPP í endann á ránni og felldur dálítill jám-
bolti í enda holunnar. Járni þessu var fest
vandlega með þeim hætti að reka upp með því
fjóra eikarfleyga. Var þetta gert til þess, að
hvaljárnið gengi ekki upp í rána, heldur sæti
beint og fast í enda hennar. Utan við ráarend-
ann var traustur eirhólkur. Hvalajárnið var
19—21 þumlungur á lengd, merkt eiganda og
merkið þinglesið. Var því lauslega fest við rá-
arendann og þannig um búið, að ráin losnaði,
þegar járnið stæði fast í hvalnum. Oft reynd-
ist örðugt að fá gott færi á hvalnum. Það var
talið gott færi, ef bilið var ekki nema 10 faðm-
ar. Algengast var að skutla hvalinn á 12—15
faðma færi. Þótti vönum skutlurum það vel
viðráðanlegt. Hvalaskutlararnir ætluðu sér
vissan blett á hvalnum til að skutla á, utan
við háhrygginn, rétt fyrir aftan hornið. Töldu
Þeir að skutull á þeim stað væri hvainum
hasttulegastur, mæddi hann mest og gerði hon-
um örðugast að leggjast í djúpkafið. Hvalur-
ian tók ákaft viðbragð þegar járnið hljóp í
hann. Venjulega losnaði þá ráin frá járninu
°g féll í sjóinn. Svo mikil voru oft umbrot
hvalsins og buslugangur, þegar hann kenndi
járnsins, að stórhættulegt gat verið fyrir bát-
inn og þurfti mikla aðgát, ef forðast átti slys.
Nokkuð var það misjafnt, hvað járnaður hval-
Ur lifði lengi. Oftast dó hvalurinn eftir 2%
«1 3 sólarhringa frá því hann var jámaður,
en fyrir kom að hvalir lifðu lengur. Aðeins
einn hvalur, sem Ásgeir Jónsson á Hrafnseyri
járnaði, flaut þegar við kastið, og var dauður
eftir eina klukkustund. Hann komst aldrei nið-
Ur- Þegar farið var að skera þennan hval, kom
hnð í ljós, að skutuljárnið hafði farið á milli
^nyggjarliða og ioddurinn staðið í mænu.
f'egar hvalkálfur hafði verið járnaður,
ÞUrfti að hafa glöggt auga með því, hvað af
honum yrði. Oftast var það auðvelt fyrst
íraman af, því að mæðurnar fylgdu kálfum
sinum eftir. Þegar hinn skotni hvalur fór að
hasast að mun, svo að nálgaðist dauða, hættu
hafreyðar (steypireyðar) og langreyðar að
fyigja honum eftir og yfirgáfu hann, en horn-
fiskreyðarnar fylgdu afkvæmum sínum dán-
um. Mátti sjá þær elta bátana, sem reru dauð-
an hvalkálfinn til lands, og fóm þá oft með
miklum bægslagangi.
Hinir járnuðu og dauðu hvalir voru rónir
upp, þar sem góð var fjara og aðdýpi. Lækur
eða á þurfti að vera við höndina. Komu þá
allir hreppsbúar, sem verkfærir voru til að
skera hvalinn. Hvaljárnið var strax skorið úr.
Síðan hófst starfið við skurðinn. Spikið var
látið sér og rengið sér. Mörinn var látinn í
hreina báta. Þegar búið var að skera var spik-
ið og rengið vegið. Síðan var hvalskrokknum
deilt niður á hvert nef í hreppnum. Kjötið og
undanfláttunni var skipt í köst og hluti en
mörinn mældur í ílátum og deilt niður á sama
hátt.
Áður en skipt var aflanum niður á hrepps-
búa, var skotmannshluturinn tekinn frá. Hann
var hnefaalin á þrjá vegu út frá blásturshol-
unni og allt inn í bein, jafnstór stykki út frá
gotunni, og loks sporðblakan. Undirræðarar
fengu aukalega 100 pd. af spiki og var það
kallaður gjafabiti. Það var ekki nein smá-
ræðis björg í bú, þegar hlaðnir sexæringar
komu heim með þennan hval.
Ásgeir Jónsson fékk á land í Auðkúluhreppi
32 hvali. Stærsti hvalurinn var 36 álnir á
lengd, en 14 álnir hinn minnsti. Auk þess fékk
hann fjóra hvali á land norður við ísafjarðar-
djúp, höfðu þeir farið úr Arnarfirði eftir að
Ásgeir járnaði þá, en rekið á land við Djúpið.
Úr þeim hvölum fékk hann sinn lögákveðna
skotmannshlut, samkvæmt hinum gömlu Jóns-
bókarlögum. Páll Símonarson frá Dynjanda,
bóndi í Stapadal, var alltaf með Ásgeiri við
hvalveiðarnar og skiptu þeir skotmannshlutn-
um jafnt á milli sín. Einn hval járnaði Ás-
geir enn, sem norskur fiskikútter fann fyrir
utan Kópanes. Fór kútterinn með fund sinn
inn á Patreksfjörð og seldi Magnúsi kaup-
manni Snæbjörnssyni hvalinn. Þetta var
hrafnareyður, 32 álnir á lengd. Var ég með
föður mínum er hann járnaði þennan hval.
Urðum við að yfirgefa hann nær dauðann fyr-
ir utan Kópanesið, vegna þess að aftakaveður
skall á. Ásgeir fékk sinn lögákveðna skot-
mannshlut úr þessum hval.
Matthías Ásgeirsson í Baulhúsum, bróðir
minn, fékk þrjá hvali á land í Auðkúluhreppi,
og var farið með skipti á þeim að öllu leyti
eins og áður segir. Tvo hvali járnaði Matt-
Framhald á bls. 334
ÆGIR— 325