Ægir - 01.11.1975, Blaðsíða 7

ingu Ferðabókarinnar af veiðum á steypi-
reyði.
Lýsing Þjóðverjans, eins og til hennar er
vitnað af Horrebow er svohljóðandi:
„Þegar höfundi hefur verið sagt, að ís-
lendingar kunni með ágætum að færa sér
hvalfiskinn í nyt og ráða niðurlögum hans,
er það óverðskuldað hrós, þar sem hér er átt
við Græhlandshval, en honum (Þjóðverjan-
um) hefur verið sagt frá veiðiaðferð íslend-
inga á eftirfarandi hátt:
„Jafnskjótt og íslendingar verða þess var-
ir, að hvalur er að elta síldartorfu, hraða þeir
sér í báta sína, búnir skutlum, spjótum og
hnífum. Þeir róa aftan að hvalnum og fara
svo nærri honum sem framast er unnt. Ef
vindur stendur á land þá ausa þeir kynstrum
af blóði í sjóinn, en það hafa þeir tekið með
sér í bátana í þessum tilgangi. Blóðið flýtur
undan vindinum, og fiskurinn sem er á flótta,
fer einnig undan vindi, en mennimir róa í
hægðum sínum á eftir. Þegar hvalurinn verð-
ur þess var, að honum sé veitt eftirför og
reynir að snúa við, verður hann var við blóð-
ið og fælist það. Og til þess að þurfa ekki að
svamla í gegnum blóðið snýr hann aftur við
og hraðar sér sem mest hann má til lands,
en þar festist hann að lokum annað hvort á
söndum eða milli skerja.“
Þjóðverjinn segir síðar, að íslendingarnir
öskri ferlega á hvalinn og grýti hann en loks
umkringi þeir hann og stingi hann hvað eftir
annað.
Horrebow segir þetta allt hina mestu fjar-
stæðu.
„íslendingarnir ráðast að hvölunum af
uiikilli dirfsku. Hin eina veiðiaðferð, sem þeir
nota, að vísu einungis á nokkrum stöðum á
iandinu, er fólgin í því, að bát er róið svo
nærri hvalnum, sem auðið er. Vanur veiði-
tnaður kastar þá stórum járnskutli í hvalinn
°g síðan er róið burt frá honum sem skjótast.
Skutullinn er merktur eigandanum."
Ólafur í Æðey og Ólafur í Hvestu
Jón lærði Guðmundsson, sem uppi var
fð74—1658 og ritaði um náttúru íslands, þar
á meðal um hvali, segir frá Ólafi bónda í Æð-
ey í Isafjarðardjúpi. Jón telur Ólaf hafa verið
uPPi á dögum Björns Jórsalafara en hann var
!4. aldar maður (1350—1416), en Hannes Þor-
steinsson telur að nær sé að ætla Ólaf hafa
verið uppi á dögum Björns ríka Þorleifssonar,
dóttursonar Björns Jórsalafara (d. 1467), þ.e.
15. aldar mann og eigi hvalveiðisögnin um
Ólaf þannig við fyrri hluta 15. aldar.
Jón lærði segir svo frá Ólafi:
„Ólafur bóndi átti Æðey í Isafirði (ísafjarð-
ardjúp var svonefnt til foma) — á dögum
Björns bónda Einarssonar, sem var faðir
Vatnsfjarðar-Kristínar, hann var hinn mesti
hvalskutlari og vitringur og hóglátur. Þau síð-
ustu 15 ár hans lífdaga færði honum hin sama
reyður kálf sinn vaxinn á hverju sumri, fyrr
en hún fór til hafs. Hann hafði markað með
gati í gegnum hornið, og vildi henni ekki
granda, því hann sagði sama ár verða mundi
síns lífs endi og hennar, sem og skeði að liðn-
um þeim tíma, að hún varð fyrir óviljandi þá
er hann vildi kálfinn hæfa, og lét hann þá
verða sinn síðasta hval, því hann deyði á því
sama ári.“
I riti sínu „Tiðsfordrífi", segir Jón enn frá
Ólafi og nú beint í sambandi við Björn Jórsala-
fara eða ferð hans til Grænlands 1385, en það
er einmitt það sem Hannes segir að ekki fái
staðizt að Ólafur hafi þá verið orðinn full-
þroska maður og hvalskutlari og hljóti hér að
hafa orðið brengl og eigi þetta með einhverj-
um hætti við Björn ríka og er það þó dálítið
furðulegt, ef Jóni hefur orðið þessi skyssa á
að rugla saman þeim frændum, þar sem ferða-
rolla Björns Jórsalafara var til á tímum Jóns
í handriti og á æskuheimili hans, Ófeigsfirði
á Ströndum, á árunum 1584—1590 og Jón þá
kynnzt henni og lesið. Og þótt hann játi að
hann muni lítið úr henni væri það með ólík-
indum, að minnisgóður maður á þessum tíma,
þegar nær allt lesefni var næstum lært utan-
bókar, myndi ekki, þegar hann færi að rita
eitthvað niður síðar á ævinni, hvort merkis-
manns hafi verið getið í bók, sem hann las vel
í æsku sinni, eða alls ekki nefndur þar á nafn
og ruglaðist síðan í tíma á ekki fyrirferðar-
minni bógum þessara alda en Birni Jórsala-
fara og dóttursyni hans, Birni ríka. Og ekki
einu sinni heldur tvisvar, þ. e. líka í „Tiðsfor-
drifi“. Ég veit ekkert hvaða heimildir liggja
fyrir um aldur Ólafs bónda í Æðey en þær
verða að vera góðar, ef menn vilja rengja frá-
sögn Jóns og telja hana eiga við tíma Björns
ríka. Þetta skiptir hvalveiðisöguna ekki miklu
máli, hér getur ekki leikið nema svo sem á
hálfri öld og frásognin er því lýsandi fyrir síð-
Æ GI R — 323