Ægir - 01.01.1981, Side 54

Markús Á. Einarsson:
Um veðurspár
Útvarpserindi 21. sept. 1980
Á öllum tímum hefur
veðrið verið mönnum í-
hugunarefni, og ætíð
hafa þeir borið þá von í
brjósti að geta sagt fyrir
um veður morgundagsins
með nokkurri vissu. í
upphafi var veður fyrst
og fremst tengt við guði
og yfirnáttúruleg öfl og
þróuðust smám saman
ýmsar reglur, þar sem
reynt var að tengja saman merkisdaga, oft trúar-
legs eðlis, og veðurbreytingar, eða þá að veðra-
brigði voru lesin af gangi sólar og tungls eða
hegðun dýra. Forfeður okkar voru afar háðir veðri
og varð það til þess að nokkuð skipulega var fylgst
með því. Skapaðist smám saman alltraust þekking
á því, hversu breytileg veðrátta gæti verið og við
hvað væri að etja, þegar hún væri hvað óblíðust.
Á 17. öld komu til sögunnar bæði hitamælar og
loftvogir og varð það til að auka veðurathuganir
víða í Evrópu.
Það var þó ekki fyrr en á 19. öldinni, að augu
manna opnuðust fyrir því að veður ferðaðist milli
svæða. Mun stórviðri við Svartahaf í nóvember
1854, sem olli miklu tjóni hjá franska og enska
flotanum sem þar voru vegna Krímstríðsins, hafa
valdið nokkrum straumhvörfum, því að fréttir
bárust síðar um að svipað illviðri hefði geisað í
öðrum löndum Evrópu næstu daga á undan.
Töldu menn liklegt að þar hefði verið um sama
veður að ræða og þótti því sýnt að með því að
koma veðurathugunum símleiðis milli staða og
landa mætti segja fyrir um veður. Voru á næstu ár-
um stofnaðar veðurstofur í flestum löndum
Evrópu sem skiptust á upplýsingum, teiknuðu
veðurkort og spáðu um veður.
Grundvöllur veðurspáa
Grundvöllinn að greiningu veðurkorta í þeirri
mynd sem nú tíðkast lögðu svo nokkrir norskir og
J"I hæö L lægð
Æ * A M. hitaskil (rauð) i i 1 i rigning
—A Æ. kuldaskil (blá) * * * snjókoma
samskil / * / * / * slydda
þoka 5 > ’ ? ? súld
þokumóða oo mistur
V V V skúrir * * V * V V él
_L » skafrenningur IÁ K þrumuveður
NNA
7 vindstig
Vindur er táknaöur meö ..vmdorvum
Orin sýmr vindáttina. en veöur-
hæöin er sýnd meö þverfjoðrum.
og táknar hver heil fjoöur 2 vindstig.
en hálf fjoöur eitt
O 0 3 « #
heiðríkt léttskýjað hálfskýjað skýjað alskýjað
Tákn sein noluð eru i veðurfregnum í sjónvarpi.
sænskir veðurfræðingar sem unnu að rannsóknum
í Bergen skömmu fyrir 1920 undir forystu Wilhelm
Bjerknes. Settu þeir fram kenningar um skil milli
loftmassa, hitaskil eða kuldaskil, og tilhneigingu
til myndunar lægða við slík skil. Einnig sýndu þeir
fram á að skýja- og úrkomukerfa væri einmitt
helst að leita við skilin. Þarna urðu til mörg þau
hugtök sem enn þann dag í dag eru við líði í veður-
þjónustunni, og er það reyndar með ólíkindum,
hversu kenningar Bergensskólans sem svo var
nefndur hafa staðist tímans tönn. Þær gerðu kröfu
um mjög auknar veðurathuganir og skjóta dreif-
ingu veðurskeyta milli landa, og vildi svo vel til, að
loftskeytasendingar hófust um svipað leyti. Fóru
veðurskeyti að berast yfir Norður-Atlantshafið
upp úr 1920.
Almenn veðurspá er gerð á grundvelli veður-
korta sem sýna legu lægða og hæða, skila og regn-
svæða á ákveðnum athugunartíma. Reynt er að
42 — ÆGIR