Dýraverndarinn - 01.02.1978, Blaðsíða 19

gul, fætur gulrauðir. Öndin mó-
grárri. Hvítleitur hringur neðst ut-
an um hálsinn. Hvítir blettir (all-
áberandi) frá öxlum út á vængina.
Bringa og kviður á báðum kynjum
hvít eða mjög ljósleit (öndin).
Stinga sér, ef þær verða hræddar.
Láta sér óvenju annt um ungana.
(Stærð: v. 15-248 mm).
STRAUMÖNDIN
(Histrionicus h. histrionicus (L))
Straumendur eru algengar víðast
hvar um land allt. Þær eru alls stað-
ar á og við straumharðar bergvatns-
ár og læki. Mest er þó af þeim þar
sem mývargur er mikill í héraði,
t. d. ofarlega við Sogið í Þingvalla-
sveit, við Laxá, þar sem hún fellur
úr Mývatni og víðar. Straumendur
eru sjaldan saman í stórum hópum,
nema helst að áliðnum varptíma
hópa blikarnir sig stundum, og má
þá oft sjá þá allmarga á litlu svæði
í ánum.
Straumandarblikarnir eru lang-
skrautlegustu fuglarnir, sem hér
getur að líta. Þó eru þeir eigi mjög
áberandi, og menn veita þeim eigi
mikla athygli, vegna þess að litirnir
falla oft svo vel saman við um-
hverfið, sólglitrandi vatnsúðann í
strengjum, hávöðum og smáfossum.
En þegar nær er gengið, án þess að
styggð komi að þeim, undrast menn
að svo skrautlegur fugl geti dulist
þannig. Öndin er mógrá og óásjá-
leg og ávallt hversdagslega búin,
enda hefur hún annríki og umsvif
vegna bús og barna, því að það
lætur bóndi hennar lítt til sín taka.
Straumendur eru skemmtilegir,
framúrskarandi sundfimir fuglar,
sem af náttúrunnar hendi eru gædd-
ir þeim hæfileikum, er gera þeim
kleift að hafast þar við, sem fáum
öðrum fuglum er vært. Þannig hafa
DÝRAVERNDARINN
þær lært að leita sér fæðu þar sem
samkeppni er lítil af annara fugla
hálfu, fæðu, sem ella væri ónotuð;
en svo er jafnan í náttúrunni, að
engin svæði eru látin ónumin og
lífverurnar, einkum hinar æðri,
haga sér samkvæmt staðháttum.
Straumendurnar hafa tamið sér þá
sérgrein að éta helst smádýr, sem
eru á botni straumvatns, en það eru
hérlendis mestmegnis bitmýslirfur
o. fl. Er það aðalfæða straumandar-
unganna fyrst framan af ævinni.
Hingað til hefur eigi tekist að ala
upp straumandarunga, sem klakið
hefur verið út, því að menn hafa
eigi ennþá fundið hentuga fæðu
handa þeim eða kunnað að fara með
þá, sem við átti. Það hefur einnig
mistekist að láta tamdar endur ala
þá upp. Þetta er auðskilið, þegar
mataræðið er það, sem áður var
sagt, og auk þess mata straumand-
armæðurnar ungana meðan þeir eru
eigi færir um eða ekki búnir að
læra að leita sér fæðu sjálfir, undir
steinum í botninum á straumhörð-
um ám eða lækjum.
Straumendur eru ættaðar úr Vest-
urheimi norðanverðum eins og hús-
öndin. Hún á heima í Norðaustur-
Canada og á Grænlandi. í Alaska
og víðar nyrst og vestast á megin-
landi Norður-Ameríku og norð-
austanverðri Síberíu er önnur teg-
und, náskyld straumöndinni ís-
lensku.
Fullorðinn straumandarbliki er
blásvartur að grunnlit á höfði og
hálsi, en kverkin er svört. Aftasti
hluti baksins, stélið og efri og neðri
stélþökur er svart, en að öðru leyti
er bakið gráblátt. Framan við aug-
un, aftan við nefrótina, er stór, hvít-
ur blettur, eins og hálftungl í laginu
og gengur frá honum rák báðum
megin upp á hvirfilinn. Eftir hvirfl-
inum er svört rák með rauð-mó-
rauðum jöðrum. Þá eru og hvítir
blettir um eyrun og utan á hálsin-
um. Neðarlega á hálsinum er hvít-
ur hringur, með svörtum jöðrum,
sem nær þó ekki saman að aftari-
verðu. Auk þess er breið, hvít, svart-
jöðruð rák báðum megin utan á
bringunni. Vængirnir eru grámó-
leitir með hvítum blettum, sem
mynda samfellda rák á samanlögð-
um vængnum. Spegillinn svartleit-
ur með fjólublárri slikju. Að neðan-
verðu eru síðurnar neðst, lærin og
allur kviðurinn að mestu rauð-mó-
rauður. Nef blágrátt; fæturnir og
augun móleit.
Öndin er öll dökkmóleit hið
efra, hvítleit umhverfis augun og í
vöngunum; lítill, nærri kringlóttur,
hvítur blettur aftan við eyrun. Að
neðan er hún mógrá með þéttum
móleitum dröfnum. Ungarnir á
haustin eru mjög svipaðir henni,
en oftast nokkru gráleitari, karlinn
stærri en konan.
Straumendurnar eru staðfuglar
hér á landi og eru að jafnaði við
sjóinn á vetrum, einkum sunnan-
lands. Lifa þá eins og aðrar kafend-
ur á ýmsum smádýrum, t. d. skel-
dýrum, smákröbbum, ormum o. fl.
Straumendur hafa lítið eða ekki
verið merktar hér á landi ennþá,
svo að er eigi vitað hvort nokkuð
af þeim fer héðan í harðindum.
Straumöndin verpur að jafnaði í
seinna lagi á móts við aðrar endur,
venjulega ekki fyrr en í byrjun
júní, enda þótt dæmi sé til þess, að
hún hafi nokkrum sinnum orpið
fyrir mánaðarmótin. Híeiðrið vill
hún helst hafa í smáeyjum eða
hólmum, en ella þar, sem gróður er
nógur til skjóls og öryggis. Eggin
eru allt að 10, gulhvít á lit. Útung-
unartíminn er að líkindum allt að
4 vikum, og ungarnir eru frekar
seinþroska. Straumendurnar eru því
19