Dýraverndarinn - 01.02.1978, Blaðsíða 21

allan sinn aldur. Að vísu eru æðar-
vörp á nokkrum stöðum hér á landi,
sem eru alllangt frá sjó, en þau eru
aðeins undantekningar, sem minna
kveður að. Þau eru þá aðallega í
eyjum í stórám og vatnaleiðin það-
an greið til sjávar. Mæðurnar fara
og undir eins burt með ungana til
sjávar, þegar þeir eru nýskriðnir úr
eggi, og ala þá upp við sjóinn og á
sjófangi eingöngu. Æðarfuglinn er
dýraæta og lifir mest á smádýrum
(skeljum, kröbbum, ormum), sem
til næst við botn á grunnsævi, inni
á fjörðum, víkum og vogum. Æðar-
fuglinn skarar fram úr öllum öðrum
hérlendum öndum í dugnaði við
sjósóknina og getur kafað eftir
fæðu á mun meira dýpi en venju-
legar kafendur, enda er æðarfuglinn
þeirra mestur vexti og að atorku.
Hann er að mestu staðfugl hérlend-
is, en flytur sig um set með strönd-
um fram eftir því sem veðrátta er
og auðveldast að bjarga sér. Eigi er
vitað, hvort nokkuð af ungviðinu
fer burt frá landinu á haustin, og
þótt undarlegt sé, vitum við fátt til
hlítar um háttu hans og eðli. Merk-
ingar á æðarfugli hafa litlar eða
engar verið gerðar fram að þessu.
Heimkynni æðarfuglsins erlendis
eru víðast hvar um hánorræn (arc-
tisk) lönd og næstu nágrannalönd
þeirra. Ekki er þar þó alls staðar
talið, að sé sama tegundin, enda eru
lífsskilyrðin mjög misjöfn, en fugl-
inn er að eðlisfari og upplagi stað-
bundinn. Sumir fræðimenn gera
t. d. greinarmun á Norðurlanda-,
færeyskum, íslenskum og græn-
lenskum æðarfugli, og er eigi ó-
sennilegt, að hægt sé að greina á
milli þeirra allra, en hitt eru menn
eigi sammála um, hvað beri að
telja sérstaka undirtegund og hvað
ekki, og eru afbrigðin orðin mörg,
ef öll skyldi talin.
DÝRAVERNDARINN
Fullorðinn æðarbliki er með á-
sjálegustu fuglum sem hér getur að
líta. Efri hluti höfuðsins er svartur,
en stór, allbreiður, hvítur blettur er
þó á hvirflinum. Hnakkinn og háls-
inn aftanverður er ljósgrænn
(mosa-), og nær græni liturinn út
yfir og umhverfis eyrun. Flugfjaðr-
irnar eru þó flestar mósvartar, og
efri stélþökurnar og dálítil skák
aftast á baki er svört. Hálsinn að
framanverðu og vangarnir eru hvít-
ir; neðsti hluti hálsins og ofanverð
bringan er gul-(ryð-) hvítt, en ann-
ars staðar er fuglinn svartur hið
neðra. Nefið er að ofan grænleitt,
en blágrárra að neðan, nöglin gul-
leit. Fæturnir grænleitir, en sund-
fitin móleit. Augað móleitt.
Öndin er öll dökkmóleit hið
efra, en gráleitari að neðanverðu.
Rauðmóleit á höfði og hálsi. Á baki
mósvört með ryðleitum jöðrum á
fiðrinu. Felubúningurinn að aflokn-
um varptíma er ennþá dekkri, eink-
um öndin (kollan), en blikann má
þó alltaf greina frá með dálítilli að-
gætni. Ungarnir á haustin eru svip-
aðir kollunum í útliti, en blikarnir
breytast það þegar á næsta (1.)
vetri, að vel má þekkja þá frá.
Einkenni. Stærsta kaföndin, sem
hér er. Á blikanum er hnakkinn,
hálsinn aftanverður og á hliðunum
ljós- (mosa-)grænn. Hálsinn fram-
anverður, kinnarnar, bakið og efri
vængþökur er hvítt. Bringan ryð-
gulhvít, en bringan neðanverð og
kviðurinn allur er svartur. Öndin
(kollan) svartmóleit, sýnist alldökk
í nokkurri fjarlægð. Æðarfuglinn er
ekki styggur að eðlisfari, og honum
er allþungt um flug, en flýgur rösk-
lega, þegar hann er kominn á loft.
Nefið allstórt, ennið ekki afmarkað.
Stél stutt, bogið fyrir endann.
(Stærð: 1. 590-670 mm; v. 270-
300 mm).
ÆÐARKÓNGURINN (Somateria
spectabilis (F) er hánorræn æðar-
fuglstegund, sem flækist hingað við
og við. Sjást blikarnir oft í æðar-
vörpum eða nágrenni þeirra, enda
verpur þessi tegund hér endrum og
eins, en kollurnar, drottningarnar,
vekja enga athygli, enda eru þær
alllíkar æðarkollunum á lit o. fl., en
eru mun minni. Kóngurinn er auð-
þekktur. Höfuðið ofanvert og háls-
inn aftanverður er ljósgrátt, ásamt
21