Stúdentablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 11

WoDaaBe fólkið notast
við gjafaskiptakerfi., en
hugsar samt líka um
peninga
doktorsverkefni mitt
í Níger í Vestur-Afríku
meðal hirðingja fólksins
WoDaaBe. í þeirra samfé-
lagi erupeningar vissulega
mikið notaðir, en gjafa-
skiptakerfi er einnig
mikilvægt. WoDaaBe hafa
til dæmis eitt slíkt kerfi
sem byggir á því að þú
lánar einhverjum kvíguna
þína í nokkur ár og hann
fær að halda eftir þeim
kálfum sem koma undir
á þeim tíma. Þú eignast
færri kýr fyrir vikið,
en á móti kemur að ef
þurrkar koma
og þú missir
stóran hluta
bústofns þíns, ertu búinn að „leggja inn“
ákveðinn velvifja þjá einstaklingum sem
eru Uklegir til að vilja lána þér sínar kýr
ef þeir mögulega geta. Þannig draga
einstaklingar úr áhættu með því að breyta
hlutum sem eru háðir vistfræðilegum
sveiílum (þ.e. kúahjörð), f tengsl sem
eru óháð þeim.
Ákaflega margt er ekki hægt að fá fyrir
peninga né selja verðmiða á. Hins vegar;
þeir sem segja að peningar skipti þá ekki máli, eiga
einfaldlega peninga sjálfir! Ég sagði einu sinni við
einn WoDaaBe kunningja, að ákveðinni vinkonu
minni væri alveg sama um peninga og vildi með því
að leggja áherslu á hversu óspillt og vönduð hún
væri. Hans svar var: “Vá, þá hlýtur hún að vera
n\jög rík - við sem erum fátæk erum alltaf að hugsa
um peninga.” Peningar eru mikilvægir á þann hátt
að geta notið öiyggis varðandi fæðu og húsnæði.
Hlutfallslega dregur þó líklega
j töluvert úr alsælunni yflr þeim eftir
> því sem (járhæðimar aukast.
STEINUNN J. KRISTJANSDOTTIR,
LEKTOR Í FORNLEIFAFRÆÐI
Efnishyggja er að minnsta
kosti 23.000 ára gömul
! Peningar em opinber viðsldpta-
eining með ímyndað vald og
j virði. Innan hins vestræna heims
nútímans birtast þeir einkum í
formi áþreifanlegra la-ómkarla og
i seðla. Öll samfélög, í nútíð sem
fortíð, hafa hins vegar samhliða,
að hluta til eða öllu leyti, aðra
I viðskiptaeiningu gjaldmiðils
en peninga. ÞekJctust slíkra
eininga er gjöfln, en að líldndum hefur hún fylgt
manneskjunni frá öndverðu.
Virkni samfélaga byggist í raim á viðskiptaeiningum
af einhverju tagi og því má halda því fram að án
þeirra sé samfélagseiningin sjálf ekki til. Verðmæti
sem nýtt hafa verið til viðsldpta í gegnum tíðina em
margskonar, á við málma og málmblöndur, gler,
skeljar, fflabein, rostimgstennur, matvöm, vefnað
og ílát úr leir, steini eða gleri, auk sleginnar myntar.
Elstu dæmi um efnishyggju era frá steinöld, ca.
23.000 ára gömul, sé teldð mið af upphafi greftrunar
með haugfé.
Lengi vel ríkti sú hefð innan fomleifafræðinnar
að einblína á hlutbundið birtingarform peninga
og annarra viðskiptaeininga við rannsóknir. í dag
miðast slíkar rannsólaúr ekld eingöngu við hið
hlutbundna, heldur samspil þess við óhlutbundna
merldngu og félagslegt umhverfi viðkomandi
viðsldptaeiningar hverju sinni - vegna ímyndaðs
virði þeirra sem ekki verður greint með einföldum
mælingum eða floklomum.
Fyrir peninga er hægt að öðlast allt eða elckert.
Hægt er að öðlast allt sem hugurinn gimist en
ekkert ef þeir duga eldd fyrir
því.
ÞORSTEINN VILHJÁLMSS0N,
' PRÓFESSOR í EÐLISFRÆÐl OG
VlSINDASÖGU
Nú eru peningar einungis
tákn
Peningar em mannanna verk,
uppflnning sem rekja má langt
aftur í tímann, eins og lijólið
og eldinn. Undanfara peninga
m á finna í fomleifum frá því löngu
áður en sögur hófust, enda er erfltt að hugsa sér
mannlegt samfélag án þess að einhvers konar ígildi
peninga komi þar við sögu.
Viðsldpti maima hafa byrjað sem vörusldpti.
Ég veiddi þennan fisk og mig langar að borða af
kartöflunum þínum með honum. Þú lætur mig
hafa nokkrar kartöflur gegn hálfum fiskinum og nú
getum við bæði tvö borðað fisk og kartöflur.
Þetta er okkur báðum í hag og getur gengið vel
ef bæði era svöng á sama tíma. En ef þú ert södd
langar þig ekld í fisldnn og ég fæ engar kartöflur. Þá
gættnn við notað eitthvað annað sem þú vilt eiga,
kannsld til að fá enn annan hlut frá mér seinna, eða
einhver gæði frá þriðja aðila.
Á þennan hátt þróaðist sá siður að nota tilteldn
efni sem gjaldmiðil. Súmerar notuðu fyrst bygg og
gjaldmiðilseiningin jaíhgilti þá tiltelcnu byggmagni.
Síðar sáu menn að betra væri að nota efni sem
væm verðmæt miðað við magn, sjaldgæf og entust
vel. Þannig urðu góðmálmar eins og silfur og gull
vfða fyrir valinu. í fomritum okkar em notaðar
gjaldmiðilseiningar eins og “mörk silfurs” sem er
tilteldð magn af silfri, en menn hafa þá ekJd haft
slegna mynt. Breska sterlingspundið dregur með
sama hætti nafn af því að það jafngilti í eina tíð
pundi af silfri. Þetta hefur verið mildu haglcvæmara
en að burðast með vaðmál sem gjaldmiðil, eins og
forfeður okkar gerðu um langt skeið.
Enn leið tíminn og mörrnum sldldist að óþarft er
að þvælast með vogir og lóð loingum greiðslur
og einfaldara að slá tejjanlegar myntir. Meðan
STÚDENTABLAÐIÐ 11
þær vom úr góðmálmum vildi kvamast úr þeim
og óprúttnir rnenn bræddu úr frákastinu nýja
peninga. Sömuleiðis þurfti að fylgjast vandlega
með blöndunarhlutföllum. Þessi vandræði urðu
til þess að myntslátta krafðist sérþekkingar. Að
minnsta kosti tveir frægir menn í sögu raunvísinda,
Kópemíkus og Newton, vom þannig fengnir til
þess að glíma við vandamál myntsláttunnar.
Að lokum komust menn að því að hægt er að líta
á peninga eimmgis sem tákn og þeir, eða efnið í
þeim, þurfa ekki að hafa neitt eigið verðmæti eða
notagildi. Pappírspeningar komu til sögunnar og
nú er svo komið að peningar em oft ekki annað en
tölur á blaði eða á tölvuskjá.
HJALTI HUGASON, GUÐFRÆÐINGUR 0G PRÓFESSOR i
KIRKJUSÖGU
Peningar gagnast
upp að vissu
! Peningar em gjald-
! miðill í viðskiptum
fólks og viðmiðun
I sem lögð er til
Igrundvallar við út-
reikning á verðgildi
I vöra, þjónustu,
i vinnu eða annars
sem mögulegt er
að virða til fjár. Peningar hafa þó ekki alltaf ver-
ið ríkjandi gjaldmiðill í viðskiptum. í íslenska
bændasamfélaginu grundvölluðust viðskipti á
vöruskiptaverslun. Nú á dögum er sennilega til
nokkuð víðtækt leynihagkerfi, sem byggir annað
tveggja á vöra- eða vinnuskiptaverslun: A. vinnur
til dæmis ákveðið verk fyrir B, gegn því að B skili
A álíka vinnu, án þess að nákvæmlega sé reiknað
í upphæðum, peningar fari á milli, tekjur og gjöld
séu færð til bókar eða skattur greiddur. Margháttuð
viðskipti er því mögulegt að stunda án peninga.
í vestrænum neyslusamfélögum era peningar oft
taldir lykill að hamingju. Þá er litið svo á að allt sé
falt fyrir fé. Nýleg dæmi sýna enda að í nálægum
löndum er jafnvel mögulegt að kaupa ungböm á
Netinu. Flestar grunnþarfir okkar verða að vísu
því aðeins uppfylltar að fé komi fyrir; svo er um
mat, föt, húsnæði, vatn, rafmagn, lyf og annað sem
við getum ekki án verið. Þá er Ijóst að ýmiskonar
lífsfylling er föl fyrir fé. Þar má nefna afþreyingu
og menningu af ýmsu tagi. Upp að vissu marki geta
peningar því tryggt okkur hagsæld og hamingjuríkt
líf.
Vitrir menn hafa sagt og kannanir jafnvel sýnt, að
peningar geta að vissu marki aukið lífsfyllingu og
frelsi fólks. Þegar peningaeign er hins vegar komin
yfir það mark, geta málin snúast við: Peningamir
taka völdin og auðmaðurinn verður stöðugt
fjötraðri í vef þeirra. Gerum smá æfingu: Hugsaðu
þér manneskju sem nýtur sannrar lífshamingju.
Settu á hana andlit. Hversu mörgum datt íslenskur
útrásar-„vfldngur“ í hug?
Sjö litlir bankastrákar héldu áfram að djamma á Rex.
Einn þeirra rann á marmara og eftir voru sex.
LAj^GAR
Sex litlir bankastrákar flúðu í fslenskt gym.
Einn hætti ekki að hlaupa og þá voru eftir fimm.