Stúdentablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 18

18 STUDENTABLAÐIÐ
Um stjórnskipun Islands,
HRUN BANKANNA OG SÖGUSKÝRINGU
Hannesar Hólmsteins
Víð fall íslensku bankanna fórum við öll að
leita orsaka þess að veröld okkar hrundi.
Almenningur stendur upp og spyr: Hvað
gerðist og hvemig gat það gerst? Fólk krefst
þess að fá upplýsingar og fólk krefst þess að
einhver taki ábyrgð. Einn maður hefur komið með all
sérstæða skýringu á því hvemig þetta mátti verða. Sá
heitir Hannes Hólmsteinn Gissurarson og er prófessor
við HÍ. Ég segi hér frá því hvemig hmnið blasir við mér,
hvemig Hannes skýrir það og að lokum bendi ég á leið
út úr þeim ógöngum sem við höfúm ralað í.
Byrjum á smá sögu: Ljónalemjari átti ljón í dýragarði sínum. Ljónið
var lokað inni í stóru og rammgerðu búri. Einn daginn ákvað
ljónatemjarinn að opna búrið og hleypa ljóninu út. Ljónið gekk
um garðinn og rakst þar á litla fjölskyldu á gangi. Ljónið át yngsta
bam fjölskyidunnar. Nú varð uppi fótur og fit. Hver ber ábyrgðina
á því að ljónið át bamið? Er það ljónið, sem hagaði sér eins og
ljón? Eða cr það ljónatemjarinn, sem veit hvemig ljón haga sér en
ákvað samt að hleypa því út? Söguna má heimfæra upp á hran
bankanna og hver beri ábyrgð á því? Er það bankinn, villidýrið sem
gerir eins og því sýnist? Eða er það sá sem átti dýrið, hleypti því út,
en skeytti ekki um að hafa það í taumi?
Bankar fara eins langt og þeir komast, séu þeir taumlausir. Böm,
ljón og bankar - ekkert þessara fyrirbæra getur verið án eftirlits.
Hver var það sem átti að gæta bankanna en gerði það ekki?
Þctta þarf ekki að vera flókin spuming. Bankahrunið hefur
enn á ný opinberað getuleysi fslenska stjómkerfisins. Ekki aðeins
eftir geðþótta, þvert á tilmæli sérskipaðra sérfræðinga sem metið
hafa hæfiú umsækjenda. Flokksskírteini, ættartengsl ogvinskapur
era tekin fram yfir menntun, starfsreynslu og hæfhi. Allt ofangreint
verður óþyrmilega augljóst þegar reynir á valdið eins og nú
gerir.
getuleysi, hugleysi og sofandahátt einstaklinga sem þar hafa valist Jjegar bankamir hmndu var goggunarröðin þessi: Flokkurinn
til ábyrgðarstarfa, heldur einnig getuleysi kerfisins í heild.
fsland er lýðveldi með þingbundna stjóm, sem
setur lög með samþykki forseta. Dómarar dæma
eftir þessum lögum og framkvæmdavaldið
framkvæmir vilja löggjafans - þetta er gmnnur
5>Á
í fyrsta sæti, vinimir í annað sæti, völdin í því þriðja... ég held
að þjóðin hafi kannski verið í tíunda sæti.
Framkvæmdavaldið segir að ekkert sé sér að
kenna - þótt það sé í hlutverki ljónatemjarans í
ofangreindri dæmisögu. Meðan á öllu þessu
uiuimubuui v« giuiuiui | S >C 11» 4-X ö ° ~
stjórnarskrárinnar og það sem við köllum lyOV6lQlSllIT13IlUIll stendur, hefur einn maður upp raust sína og segir:
þriskiptingu valdsins: Löggjafarvald, dómsvald og
framkvæmdavald. Fjölmiðlar em gjaman nefiidir
fjórða valdið, vegna þess eftirlitshlutverks sem
þeir gegna í lýðræðisþjóðfélögum. Á lýðveldis-
tímanum hafa málin þó þróast þannig, að fsland
er í raun einræðisríki. Framkvæmdavaldið hefur
tekið öll völd í sínar hendur og fer með þau að
vild. Alþingi er máttlaus „eftir á“ stimpill sem
samþykkir nánast eingöngu stjómarfnunvörp og
þingmenn upplifa sig sem „kassadömur" í stórmarkaði: „Góðan
dag. Viltu poka? Miðann? Næsti!" Eins hefur framkvæmdavaldið
tekið dómsvaldið í sína þjónustu og skipar þar nú menn í embætti
hafa málin þó
þróast þannig, að
ísland er í raun
einræðisríki £ É
Þetta var blaðamanninum að kenna! Það er
honum að kenna að ljónið át bamið! Fjölmiðillinn
átti að vara við þessu. Fjölmiðiflinn var ekki nógu
gagnrýninn. Hann náði hvorki athygli
fjölskyldunnar né ljónatemjarans og því fór sem
fór.
Þó svo að framkvæmdavaldið hafi selt (gefið)
bankana, veitt þeim ómælt frelsi, ekki viljað hlusta
á gagnrýni um að krónan væri of k'till gjaldmiðill,
hrópað húrra þegar vel virtist ganga, hvatt til lántöku einstakhnga
(90% fasteignalán) og skipað aflóga stjórnmálamann sem
seðlabankastjóra - þrátt fyrir allt þetta, var það ekki á ábyrgð
framkvæmdavaldsins að illa fór, heldur fjöbiiiðla. Að mati Hannesar
Hólmsteins er það synjun forseta íslands á fjölmiðlalögunum um
árið, þegar honum dirfðist að setja einræðisvaldinu stólinn fyrir
dyrnar, sem er helsta ástæða falls bankanna. Með synjuninni
ruglaðist valdajafnvægið, svo að framkvæmdavaldið var lagt í
einelti af fjölmiðlum. Er hægt að halda fram meiri fjarstæðu?
u;
Hannes Hólmsteinn Gissurarson fylgist með útifundi verkfaUsmanna á Austurvelli haustið 1984
Jndanfarin ár hef ég lesið viðstöðulausa gagnrýni á vöxt
íslenska bankakerfisins, grandvaraleysi íslenskra stjómvalda,
mistök Seðtabankans, glæfraskap útrásarvíkinganna, siðleysi
viðskiptalífsins og meðvirkni kerfisins - sbr. skipulag og
uppbyggingu húsnæðis á höfuðborgarsvæðinu - í íslenskum
miðlum. llm allt þetta efni hef ég séð ótal viðtöl í sjónvarpi, hlustað
á í útvarpi, svo ekki sé minnst á fjölmiðilinn sem enginn á:
Internetið. Netið er fullt af skýrslum, ræðum og fréttum sem
vöruðu við því hvert við stefndum. Ef umræða í fjölmiðlum á
íslandi hefði minnstu áhrif á athafnir framkvæmdavaldsins, þá er
ég viss um að ástandið væri ekki eins og það er núna. Sannleikurinn
er hins vegar sá, að fjölmiðlar hafa nánast engin áhrif á íslensk
stjórnvöld, þau fara bara sínu fram sama hvað sem raular og
tautar. Þrátt fyrir þetta hefur Hannes Hólmsteinn nú komið fram
með þá söguskýringu að það er sá sem átti einhverjar prósentur í
einhverjum fjölmiðli sem ber ábyrgðina á því hvemig umræðunni
á íslandi var stýrt - svo forsætisráðherra og seðlabankastjóri máttu
sín lítils gegn því ægivaldi fjölmiðlanna! Með öðrum orðum:
Hannes telur fjórða valdið vera það vald sem mestu ráði á
íslandi.
Verst af öllu er að við sitjum uppi með svo handónýtt kerfi að
því verður ekki bjargað með kosningum. Það sem við þurfum
er að endurheimta þrískiptingu valdsins úr kjafti þess grimma
ljóns sem ætlar allt lifandi að éta í þessu landi.
Við þurfum að geta kosið forsætisráðherrann beinni kosningu,
sem síðan myndar stjórn utan þings. Við þurfum sjálfstætt og
öfiugt þing, skipað þingmönnum sem ekki eru allir valdir af
flokkum. Við þurfum sjálfstæða dómara sem em faglega skipaðir
og samþykktir af þingi. Valdarán framkvæmdavaldsins náði
endanlega fram að ganga með sameiningu Alþingis í eina deild og
kristallaðist svo í þeirri ákvörðun tveggja manna að við, allir
íslendingar, skyldum'í stríð við einhverja Araba hinum megin á
hneltinum.
ísland þarf á hugrekki þeirra að halda sem þora að standa uppi í
hárinu á þessu freka og sjálfsréttláta villidýri sem framkvæmdavaldið
er orðið. Við þurfum kjark til þess að drepa varginn.
OEinar Pétur Heiðarsson, heimspekinemi