Alþýðumaðurinn - 22.12.1959, Blaðsíða 4

4
irnir sögðu þæfingsófærð, síðan dyngt hefði nið-
ur í suðaustanáttinni um daginn. Fé komið á
gjöf. Annars ekkert títt.
Þegar heyrðist til hrossabóndans fram á gang-
inum, lagði Unglingurinn frá sér bókina. Hrossa-
bóndinn bar aldur sinn vel og heilsaði brattur í
baki, þótt hann ætti langan veg genginn um morg-
uninn. Menn báru ósjálfráða virðingu fyrir ó-
þvingaðri framkomu hans. Og þegar hann sneri
sér hratt á hæli til að heilsa prestinum, sá Ungl-
ingurinn, að bændurnir vildu fyrir enga muni
missa af neinu, er þeim færi á milli.
— Nú er hann svalur, klerkur.
— Eklci finnst mér það nú mikið umfram það,
sem búast má við á vetrardegi.
— Það er alls staðar að verða jarðlaust.
— Mér er sagt, að hrossin gangi samt hjá þér
enn.
— Já, en það verður „stuð“ að fá þau öll á
hús.
— Þér væri þá nær að eiga þau svolítið færri.
— Eg kem bara með þau út í hálsinn til þín,
ef hann hlánar ekki.
Presturinn anzaði þessu engu, en brosti.
Hrossabóndinn og liann voru miklir vinir og töl-
uðu stundum samart í hálfkæringi, þegar fleiri
heyrðu til. Og allir vissu, að Hrossabóndinn yrði
manna síðastur uppiskroppa með fóður handa
skepnum sínum, hvernig sem vetur réðust með
tíðarfar.
Það var áliðið kvölds, þegar Unglingurinn
beið með Rauð tygjaðan á hlaðinu. Frostið hafði
hert og glugga lagt, svo ekki sást nema veikur
roði af ljósinu inni í gegnum hélaðar rúðurnar.
Sumt af kirkjufólkinu þurfti að reka einhver ér-
indi við prestinn, svo það gat dregizt, að hann
kæmi út.
Unglingurinn var farinn að berja tánum við
dyrahelluna og veifa höndunum fram og aftur til
skiptis til að fá í sig hita, þegar hann heyrði hratt
fótatak prestsins eftir ganginum.
— Jæja, loksins er ég búinn. Var þér ekki orð-
ið kalt?
— Nei, laug Unglingurinn.
— Gakktu með mér ofan á veginn, sagði prest-
urinn og tók í tauminn á hestinum.
— Hefur þú ekki skrifað eitthvað í vetur,
sagði presturinn þegar þeir voru stanzaðir.
— Það er fremur lítið, sagði Unglingurinn
ofan í snjóinn.
— Blessaður haltu áfram að skrifa. Enginn
verður óbarinn biskup. Reyndu svo öðru hvoru
að senda einhverju tímariti eitthvað eftir þig.
Kannske birta þau það. Þú hefur allt að vinna,
en engu að tapa. Mundu það.
— Eg er vonlítill um þau taki það, sagði Ungl-
ingurinn og horfði enn ofan í snjóinn.
— Þú mátt senda mér það áður en þú lætur
það fara lengra. Eg get alltaf leiðrétt stafsetning-
arvillur, sagði presturinn óbifanlegur.
— Þakka þér fyrir, sagði Unglingurinn og
horfði nú ekki lengur ofan í snjóinn.
— En blessaður haltu áfram að skrifa.
Presturinn tók þétt í liönd Unglingsins og steig
á bak hestinum, er brá hart við og lagði mikið
undir út veginn.
Unglingurinn stóð kyrr í sömu sporum og
horfði á hann fjarlægjast, unz hann missti sjónir
af honum í Hvarfinu sunnan Ofærunnar. Samt
l'ann hann mjög sterkt til nálægðar hans og sá
hann fyrir sér smáan vexti og snöggan í hreyf-
ingum með hin öru birtuskipti mikils huga á
andlitinu. Þannig var einnig um ræður hans. Þær
voru aldrei hinum megin við eitthvað, sem fólk
fann sér fjarlægt og óviðkomandi. Það var eins
og þær lægju í loftinu og mætti þreifa á þeim
löngu eftir að þær voru fluttar, af því sigurinn
yfir gleymskunni bjó í þeim sjálfum.
Þegar Unglingurinn lagði af stað heim túnið,
JÓLABLAÐ ALÞÝÐUMANNSINS ÞriSjudagur 22. desember 1959
HREGGVIÐUR ARNSTEINSSON:
¥erðlauna§ag:an
i.
BorSeyri, 3. jóladag 1978.
Heiðruðu herrar!
Þegar þér, háttvirt dómnefnd, fáið þetta bréf
frá mér og meðfylgjandi sögu, verð ég — nei,
það skiþtir annars engu máli.
Yður mun þykja undarlegt, að ég skuli taka
þátt í samkeppni yðar, þegar ég um leið lýsi því
•yfir, að ég er fyrirfram sannfærður um, að ekk-
ert, sem ég skrifa, komi til álita við verðlauna-
veitingu eins og yðar. Þetta er ekki af því, að ég
efist um hæfileika mína, og eigi heldur vegna
þess, að ég telji yður öðrum verr fallna, eins og
nú standa sakir, til dóms um sögur. Ástæðan er
einfaldlega sú, að mér er ljóst, að þér eruð börn
bókmenntaskeiðs, þar sem misheppnaðir rithöf-
undar hafa sett svip sinn á alla bókmenntagagn-
rýni, síðan á smekk fólksins og loks bókmennt-
irnar sjálfar, svo að allt er ein misheppnun. En
þar sem ég er sonur annars tíma, er ekki mis-
heppnaður og neita að aðlagast misheppnuninni,
er ég óhjákvæmilega dæmdur misheppnaður af
samtíð minni. Þá kemur og annað til. Ég hefi
ekki þann raddblæ og tungutak, sem nú er í tízku,
og eitt þykir sæma og í þriðja lagi hefi ég aldrei
lært þá sjálfsögðu skynsemi að núa mér upp við
þá, sem dómprestar teljast í bókmenntunum. Slíkt
er dauðadómur hverjum rithöfundi nú á dögum.
Auðvitað hafið þér veitt því athygli, þótt þér
að sjálfsögðu hafið ekki risið gegn því — þá
væruð þér sem sagt ekki dómendur í dag um sög-
ur í samkeppni — að höfundar verða nær aldrei
í fyrstu virtir og metnir fyrir verk sín. Það kem-
ur á eftir, þegar þeir hafa auglýst sig nægilega
— sjálfir eða útgefendur þeirra — með því að
hneyksla samtíð sína með afkárahætti í lifnaðai’-
háttum, efnisvali og rithætti — og þjóðsögum,
sem komið er í umferð vitandi vits.
Jæja, vinir mínir. Ég sé yður í anda með sög-
una mína, þar sem þér og dómstarf yðar er haft
að uppistöðu og ívafi.
Og nú eruð þér sem sagt í þessum mikla vanda
að eigin dómi: Ef þér hafnið sögunni sem verð-
launahæfri, eigið þér á hættu, að illmálgar tung-
ur segi: þeir voru ekki menn til að taka gagnrýn-
inni. Við þetta bætist, að þér vitið ekki enn, hver
höfundiírinn er — ef þér hafið þá ekki svikizt
í lokaða umslagið — og óttist undir niðri, að
hann kunni ef til vill að liafa háskalega góð sam-
bönd, þó að hann skrifi svona af hrekkvísi.
Ef þér hins vegar veitið mér verðlaunin, munu
aRir segja: Þeir þorðu ekki annað en veita hon-
um verðlaunin af ótta við, að allir mundu ann-
ars brigzla þeim um að hafa ekki þolað gagnrýn-
ina.
Þér eruð sem sagt í hræðilegri klípu. En af því
að ég er góðhjartaður maður, ætla ég ekki að
gera yður valið háskalega tvísýnt. Eg ætla að
segja yður nægilega mikið um sjálfan mig til
þess, að þið getið með fegins andvarpi kastað
sögu minni í ruslakörfuna, því að annað hæfði
ekki fyrir yður sem börn samtíðarinnar:
Eg er eftirstríðsmaður, sem ekkert hefir orðið
við hendur fast, og er nú miðstöðvarkyndari og
lá dökkur skuggi yfir Ófærunni. Heim undir bæn-
um urðu norðurljósin mjög sterk og leiftur þeirra
cyddu skugganum og hjarnskaflinn varð skjanna-
hvítur. Unglingurinn vissi, að þau myndu greiða
för prestsins út yfir Ófæruna.
I desember 1959.
allra vika maður hér hjá kaupfélaginu. (Hugsið
yður hneykslið, ef slíkur maður fengi verðlaun-
in!)
Draumur minn var að verða skáld, þ. e. a. s.
viðurkennt skáld, því að skáld er ég. En enginn
hefir viljað á mig hlusta. Bækur mínar hafa ekki
selzt. Listafjárúthlutunarnefndin hefir aldrei vilj-
að veita mér viðurkenningu. (Virðing yðar sem
bókmenntamanna mundi þannig hrynja til
grunna, ef þér veittuð mér verðlaun.,)
Hvenær sem ég hefi látið í mér heyra, hafa
bókmenntagagnrýnendur blaða og tímarita —
misheppnuðu skáldin í hefndarhug — staðið á
blístri af vandlætingu. (Og hvernig færi þá fyrir
yður, vinir mínir, ef þér veittuð mér verðlaun-
in?)
Nei, þegar þér hafið lesið þetta bréf, vitið þér,
að höfundur sögunnar hræðilegu er ekki lengur
í lifenda tölu. Eg ætla að kveðja árið og lífið einu
og sömu kveðjunni. Ég og samtíðin eiga enga
samleið.
Yðar einl.
Sigurbjörn Sigurðsson.
II.
Það var dauðaþögn í dagstofu Jónasar Jónass,
bókmenntafræðings, formanns dómnefndar smá-
sagnakeppninnar, er lestri bréfsins var lokið. Eng-
inn nefndarmanna sagði orð drykklanga stund.
Loks ræskti Pétur Sigurðss sig hátt og hressi-
lega og mælti:
Það er aldrei kjaftur á karlinum. Jón Haraldss
leit varfærnislega til formannsins og svaraði síð-
an:
Ja, frómt frá sagt fannst mér sögukornið níð-
ingslega gott, en óneitanlega er erfitt að veita svo
augljósri ádeilu á okkur sjálfa 1. verðlaun.
Þórður Jónss brosti stríðnislega:
En er betra að verða að athlægi fyrir að gera
það ekki?
Og Guðmundur Guðmundss skaut inn í: Og
ef þetta væri svo einn af okkar beztu rithöfund-
um, sem fælist bak við þetta dulargervi?
Svo litu fjórmenningarnir allir til formanns
síns og biðu álits hans með auðsærri forvitni.
Jónas Jónass fór sér að engu óðslega. Hann
fitlaði að því er virtist hugsi við pappírshníf, er
hann hélt á, en leit síðan á meðdómendur sína
með rösklegum höfuðhnykk og tók til máls:
Sjáið þið til. Það er margs að gæta í þessu
sambandi. Eg játa, að efnival höfundar er frum-
legt og meðferðin að mörgu leyti snjöll, en þó er
einn áberandi galli á: hann gengur alltof beint
til verks. Hinum listræna verksmáta að gefa í
skyn án þess að segja nokkuð berum orðum er
ekki beitt sem skyldi. Setningaskipun og stíll er
að mínum dómi beinlínis koparstungulegt. Þetta
er eins og að skrifa nafnið sitt svo skýrt og per-
sónulega, að engum dyljist, jafnvel þeim einfald-
asta, hver skrifað hefir. Að minni hyggju er þetta
skortur á listsmekk.
Þórður Jónss gat ekki orða bundizt:
En er þetta ekki byrjun á nýrri listastefnu?
Hinni berorðu, hreinskiptu, sem segir allt eins
og er? Það er ekkert sennilegra en hin sé að
ganga sér til húðar og við yrðum skoðaðir sem
tímamótamenn, ef við værum þeir fyrstu, er
skildum og viðurkenndum tákn tímanna.
Jónas Jónass brosti vorkunnlátlega:
Er þetta ekki að blanda saman list og löngun
til að vera umtalaður? Þegar við metum sögurn-