Heilbrigðismál - 01.12.1995, Qupperneq 29

Bólusetning getur haft áhrif
á böm í móðurkviði
Grein eftir Sveinbjörn Gizurarson
Fram undir miðja þessa öld var
talið að legið veitti fóstrinu full-
komna vernd frá öllu því sem er í
umhverfi okkar. Þessi hugsun var
síðan dregin í efa þegar Astralinn
N. M. Gregg áttaði sig á því að kon-
ur sem fengu rauða hunda á með-
göngutímanum ólu vansköpuð
börn. Það varð því ljóst að þau
áhrif sem umhverfið hefur geta
komið fram hjá hinu nýfædda
barni. Því miður voru lyf notuð
áfram til almennra lækninga á
þunguðum konum. Það var síðan
fyrir um þrjátíu árum, þegar hið ró-
andi lyf Thalidomid kom á markað,
að læknavísindin áttuðu sig á því
hvað getur gerst. Thalidomid olli
gffurlegum vanþroska á útlimum,
ef það var tekið inn á fyrstu þrem-
ur mánuðum meðgöngu. Það var
því tímabært að gera sér grein fyrir
því að allt það sem móðirin setur
ofan í sig getur borist til fóstursins.
Það er einnig á öðru sviði læknis-
fræðinnar sem þekkingarskortur
hefur verið mikill, en það er varð-
andi áhrif lyfja á brjóstamjólk. Gildi
þess að nýburar fái brjóstamjólk
hefur verið vanmetið. En lyf, eins
og allt annað sem móðirin tekur
inn, getur farið yfir I brjóstamjólk
og þaðan til barnsins. Konur sem
hafa barn á brjósti verða því að
gera læknum eða lyfjafræðingum
grein fyrir því, þegar verið er að
velja lyf.
Við fæðingu er barn með mótefni
í blóði sínu gegn ýmsum tegund-
um veiru- og bakteríusýkinga. Öll
þessi mótefni koma frá móðurinni
og geta verndað barnið fyrstu mán-
uðina eftir fæðingu. Til þess að
barnið fái þessi mótefni þarf móðir-
in að hafa fengið sýkingu af við-
komandi sýkli eða verið bólusett
gegn henni. Þetta þýðir að mæður
sem eru bólusettar áður en þær
verða þungaðar veita börnum
vernd í allt að fimm til níu mánuði
eftir fæðingu. Árið 1927 ráðlagði
franski vísindamaðurinn dr. G.
Ramon þunguðum konum að fá
bólusetningu gegn stífkrampa svo
að þær geti veitt barni sínu vernd
fyrstu mánuðina eftir fæðingu.
Þannig getur hið nýfædda barn
fengið góða vernd gegn ýmiss kon-
ar sýklum, þó að það hafi aldrei
verið bólusett.
Móðirin getur síðan viðhaldið
þessari vernd með því að hafa
barnið á brjósti, en í brjóstamjók er
mikið af nauðsynlegum mótefnum.
Auk þess eru í henni öll þau efni
sem barnið þarf þangað til það nær
hálfs árs aldri. Fyrstu tvær til þrjár
Verðandi mæður ættu að forðast
ónæmisaðgerðir á meðgöngutím-
anum ef hægt er. Sum bóluefni má
aldrei gefa, önnur má gefa í undan-
tekningartilvikum og enn önnur
hafa sennilega engin áhrif á fóstrið.
vikurnar getur barnið náð þessum
mótefnum úr mjólkinni yfir í sitt
eigið blóðrásarkerfi. Síðan, þegar
meltingin er farin af stað, hætta
þessi mótefni að komast yfir í blóð-
ið. Þau eru þá til staðar í meltingar-
veginum og geta þannig stöðvað
óæskilega sýkla í að brjóta sér leið
inn að slímhúðinni. Þetta á við um
kóleru, inflúensu o.fl. Því er mikil-
vægt fyrir mæður að veita börnum
sínum þessa vernd, sem fæst með
brjóstamjólkinni.
Sem dæmi um vernd mótefna er
gömul saga um Míþradates 6., sem
var konungur í Pontus frá 120 til 63
fyrir Krist. Hann var svo hræddur
um að óvinirnir myndu eitra fyrir
honum að hann drakk ferskt gæsa-
blóð á hverjum morgni, en gæsirn-
ar höfðu verið aldar m.a. á eitruð-
um fræjum. Síðan gerðist það að
hann tapaði orustu gegn Rómverj-
HEILBRIGÐISMAL 4/1995 29