Heilbrigðismál - 01.03.1996, Blaðsíða 22

Tómas Jd
það siðfræðileg krafa í heilbrigðisþjónustu
að virkja sjúklinga til þátttöku í ákvörðun-
um um eigin meðferð. Aðalatriðið er að
hversu góð rök sem fagfólk kann að hafa
fyrir því hvað sé sjúklingum fyrir bestu, þá
duga þau ekki til ákveða hvað beri að gera.
í því skyni þarf líka að þekkja vilja sjúkl-
ingsins.
Önnur villa sem forræðishyggjan byggir
á er að upplýsingar til sjúklinga og hlut-
deild þeirra í ákvörðunum valdi þeim óör-
yggi og áhyggjum. Rannsóknir benda til að
slæm áhrif upplýsinga á sjúklinga séu stór-
lega ofmetin. í langflestum tilvikum auð-
veldar vitneskjan sjúklingi að skilja sjúk-
dóminn og að bera skynbragð á líðan sína.
Jafnframt því er honum gert kleift að verða
ábyrgur þátttakandi í hjúkrun sinni eða
læknismeðferð og hann verður samvinnu-
þýðari fyrir vikið. Það styrkir því yfirleitt
meðferðarsambandið að skýra sjúklingi
heiðarlega frá sjúkdómsástandi, meðferð-
arúrræðum og batahorfum. En mikilvæg-
ustu siðfræðilegu rökin fyrir því að upp-
lýsa sjúkling um ástand sitt er að það
verndar stöðu hans sem manneskju. Sá
sem velkist í vafa eða vanþekkingu verður
enn háðari heilbrigðisstarfsfólki en ella og
jafnframt eykst hættan á því að hann verði
misrétti beittur.
Upplýst samþykki
A undanförnum árum hefur forræðis-
hyggjan verið á hröðu undanhaldi í heil-
brigðisþjónustu. Eitt af því sem átt hefur
hvað stærstan þátt í að rjúfa þagnarmúrinn
í samskiptum fagfólks og sjúklinga er hin
svonefnda krafa um að leita beri svonefnds
upplýsts samþykkis sjúklinga fyrir rannsókn-
um og meiriháttar skurðaðgerðum. Unnið
hefur verið að tillögum þessa efnis hjá
Siðaráði landlæknis að undanförnu.
Mannréttindi
• Markmið laga þessara er að tryggja sjúklingum tiltekin
réttindi í samræmi við almenn mannréttindi og mannhelgi
og styrkja þannig réttarstöðu þeirra gagnvart heilbrigðis-
þjónustunni og styðja trúnaðarsambandið sem ríkja ber
milli sjúklinga og heilbrigðisstarfsmanna. (1. gr.)
• Þjónusta við sjúkling skal einkennast af traustu sambandi
milli hans og heilbrigðisstarfsmanns. Sjúklingur á rétt á
samfelldri meðferð og að samstarf ríki milli allra heilbrigðis-
starfsmanna og stofnana sem koma að meðferðinni. (3. gr.)
• Sjúklingur á rétt á upplýsingum um heilsufar sitt og með-
ferð . . . Upplýsingar samkvæmt þessari grein skulu gefnar
jafnóðum og tilefni skapast og á þann hátt og við þau skil-
yrði að sjúklingur geti skilið þær. (5. gr.)
• Virða skal rétt sjúklings til að ákveða sjálfur hvort hann
þiggur meðferð . . . Enga meðferð má framkvæma án sam-
þykkis sjúklings . . . Samþykkið skal eftir því sem kostur er
vera skriflegt þar sem fram kemur hvaða upplýsingar voru
gefnar sjúklingi og að hann hafi skilið upplýsingarnar. (7. gr.)
Úr frumvarpi til laga um réttindi sjúklinga.
Það var lagt fratn á Alþingi í vor en hlaut ekki afgreiðslu.
Til þess að hægt sé að tala um upplýst
samþykki verður að uppfylla tvö skilyrði:
1. Að sjúklingi eða þátttakanda í rannsókn
séu veittar nægilegar upplýsingar til að
hann geti gert upp hug sinn.
2. Að gengið sé úr skugga um að sjúkling-
ur eða þátttakandi hafi skilið upplýsing-
arnar og geti tekið upplýsta ákvörðun.
Það er ekki einfalt mál að meta hvaða
upplýsingar og hve miklar þarf að veita
sjúklingi um rannsókn eða læknismeðferð
til þess að hann geti gefið upplýst sam-
þykki. Vissulega er hægt að útbúa bæk-
linga með stöðluðum upplýsingum til
sjúklinga um hinar ólíku læknisaðgerðir,
en þar verður alltaf að huga líka að þörfum
og aðstæðum hvers einstaks sjúklings. Þess
vegna er ekki nóg að dreifa til sjúklinga al-
mennum upplýsingum, heldur þarf að
ræða við þá hvern fyrir sig og miðla upp-
lýsingum sem taka tillit til ólíkra þarfa
þeirra og reynslu. Hér má líka minna á að
sjúklingurinn veit ýmislegt um sjálfan sig
og sína sögu sem lærdómríkt getur verið
fyrir fagmanninn að hlusta á.
Það er til lítils að dæla upplýsingum yfir
22 HEILBRIGÐISMÁL 1/1996