Heilbrigðismál - 01.12.1998, Blaðsíða 19

aður af kvíða, reiði eða tímahraki eru dæmi
sem flestum eru kunn.
í þriðja lagi er talað um streitu sem snm-
safn þreytu og spennu. Langvinnt álag er það
form streitu sem líklega er erfiðast að
greina, enda getur það komið hægt og
hljótt og einkennin vanist sem hluti dag-
legs lífs. Hér er átt við álag umfram það
sem dagleg endurnæring nær að leiðrétta.
Ónóg hvíld, t.d. svefnskortur, skapar
streituástand þótt álag sé annars ekkert.
Slíkt þreytuástand hefur tilhneigingu til að
viðhaldast í afar neikvæðum vítahring þar
sem spenna streitunnar hindrar hvíld. Sé
ekkert að gert lamar hinn sjálfvirki víta-
hringur andlega hæfni og líkamsþrek. Við-
varandi streita skemmir líffæri mannsins
þannig að hann eldist hraðar og verr en
ella.
Við nútímafólkið verðum því að þekkja
streituna, vita hvað hún er, hvernig hún er,
hvaðan hún kemur og hvernig við getum
losað okkur við hana. Ef ekki, stöndum við
uppi ráðalaus og kunnum ekki að leiðrétta
málin næst þegar við lendum í streituást-
andi, en slíkt getur hent hvern sem er.
Heilbrigt líf
Almennt má segja að við getum lifað
heilbrigð ef við höldum okkur innan vissra
marka, þekkjum takmörk okkar og virðum
þarfir okkar.
Jafnvel þótt flestir telji að líkaminn fæð-
ist aðeins einu sinni og eigi aðeins eitt líf
þá er það ekki alveg rétt. Komi eitthvað
fyrir vefi líkamans hafa flestir þeirra mikla
hæfni til að endurnýjast. Líkaminn og sálin
sem heild hafa mikla hæfni til að lagfæra
það sem skemmist. Gott dæmi er það sem
gerist ef við skerum okkur í fingur. í lang-
flestum tilfellum er gert við skaðann, án
þess að nokkuð sjáist eftir nema lítið ör.
Nýjar æðar geta myndast í líffærum í stað
þeirra sem skemmst hafa. Nýleg er sú
þekking að jafnvel liðbrjóskið getur endur-
nýjast að einhverju leyti. Við erum því bet-
ur gerð en sjálfur Rolls Royce bílinn. Hann
slitnar og endurnýjar ekki legur sínar.
Hæfnin til að haldast ungur, hæfnin til
endurnýjunar, er því betri sem heilbrigðis-
ástand er betra og því á okkar ábyrgð að
miklu leyti.
íslenski fjallarefurinn er verðug tákn-
mynd fyrir ábyrga og heilbrigða lifnaðar-
hætti. Mótaður í náttúru landsins er hann
eðlilegur hluti hennar. Hann kann vel að
bjarga sér og gerir það af forsjálni, hygg-
indum og hófsemi. Nái refir fullorðinsaldri
geta þeir orðið mjög gamlir.
Fyrrum voru kuldinn og hungrið þær
Streita er nátt-
úruleg svörun
lifandi veru við
innra eða ytra
álagi, oftast í
formi hækk-
aðrar spennu,
en jafnframt
sú þreyta sem
safnast upp ef
ekkert er gert
í málunum.
Viðvarandi
streita skemmir
líffæri manns-
ins þannig að
hann eldist
hraðar og verr
en ella.
Streituvaldar í lífinu
Ekki er allt streituástand framkall-
að með ógætni eða ábyrgðarleysi. Á
meðfylgjandi lista er útdráttur úr
skýrslu sem byggist á rannsóknum
sem unnið hefur verið að síðustu
þrjátíu og fimm ár í Seattle í Wash-
ington í Bandaríkjunum. Eru þar
taldir upp streituvaldandi atburðir
sem geta gerst í lífi fólks. Hafa þeir
svokallað streitugildi eftir því hvað
þeir hafa skaðleg áhrif á heilsufar.
Athygli vekur að svo virðist sem
breytingin sjálf skipti mestu máli
hvort sem hún er jákvæð eða nei-
kvæð. Tölurnar í mælikvarðanum
eiga að meta þörf fyrir aðlögun að
félagslegri breytingu:
Makamissir 100
Hjónaskilnaður 73
Dauði einhvers nákomins 63
Meiðsl, sjúkdómur 53
Að vera sagt upp starfi 47
Hjónabandserfiðleikar 47
Vinnulok 45
Breytingar á vinnustað 36
Búferlaflutningar 30
Vandræði í samskiptum 29
Framúrskarandi árangur 28
Sumarfrí 13
Þeir sem hafa safnað 150-300 stig-
um á einu ári hafa meira en helm-
ings líkur á verulegum heilsubresti
innan þriggja mánaða. I. S. S.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1998 19