Fréttablaðið - 29.12.2009, Blaðsíða 18

18 29. desember 2009 ÞRIÐJUDAGUR
UMRÆÐAN
Sigurður Líndal skrifar um
Icesave-málið
Nú hefur synjunarvald forseta enn komizt á dagskrá og að
þessu sinni er tilefni að líta til
tveggja fordæma. Hið fyrra var
mótað með yfirlýsingu forseta
dags. 2. júní 2004 þegar hann
synjaði fjölmiðlalögunum staðfestingar.
Þar skírskotaði hann meðal annars til
þess hversu mikilvægt væri að lagasetn-
ing um fjölmiðla styddist við víðtæka
umræðu í samfélaginu og almenna sátt
um vinnubrögð og niðurstöðu. Skort hafi
samhljóm sem þurfi að vera milli þings
og þjóðar í svo mikilvægu máli og ekki
sé hollt að varanlega verði djúp gjá milli
þingvilja og þjóðarvilja í svo mikilvægu
máli. Slík gjá verði bezt brúuð með því
að þjóðin meti lagafrumvarpið í þjóðar-
atkvæðagreiðslu.
Hið síðara er yfirlýsing forseta dags.
2. september 2009 þegar hann staðfesti
frumvarp um ríkisábyrgð á greiðslum til
brezkra og hollenzkra innistæðu-
eigenda hjá Landsbanka Íslands
sem Alþingi samþykkti 28. ágúst
2009. Í lögunum, sem víðtæk sam-
staða var um, voru margvíslegir
fyrirvarar, m.a. um gildistíma
ábyrgðarinnar, um efnahagsleg
viðmið og niðurfellingu ábyrgðar
ef þar til bær aðili úrskurðaði að
íslenzka ríkið bæri ekki þá skyldu.
Í yfirlýsingu forseta sagði síðan:
„Fyrirvararnir sem Alþingi smíðaði og
samþykkti taka mið af sanngjörnum rétti
þjóðarinnar, hagsmunum Íslendinga á
komandi árum og alþjóðlegri samábyrgð.“
Með sérstakri vísan til fyrirvaranna
ákvað forseti að staðfesta lögin.
Í fyrri yfirlýsingu forseta er sérstak-
lega skírskotað til þess að ekki sé farsælt
að varanlega verði djúp gjá milli þingvilja
og þjóðarvilja. Slík gjá verði bezt brúuð
með því að þjóðin meti lagafrumvarpið
um fjölmiðla í þjóðaratkvæðagreiðslu og
því hafi hann ákveðið að synja lögunum
staðfestingar. – Í síðari yfirlýsingunni
er sérstaklega skírskotað til fyrirvara
Alþingis og víðtækrar samstöðu um þá.
Í frumvarpinu sem nú liggur fyrir telja
andstæðingar þess að fyrirvarar núgild-
andi laga hafi í reynd verið felldir brott,
en stuðningsmenn frumvarpsins andmæla
og telja að enn séu þar viðhlítandi var-
naglar. Án þess að það verði rætt hér,
fer ekki milli mála að lítið hald virðist í
því sem eftir kann að standa og raunar
mikil óvissa um hverjar skuldbindingar
Íslendingar taka á sig.
Á þessari stundu er allt óvíst um afdrif
Icesave-frumvarpsins, en á hvorn veg
sem fer er ljóst að mjótt verður á munum.
Ef marka má skoðanakannanir virðist
ríflegur meirihluti þjóðarinnar vera því
andvígur, þannig að djúp gjá virðist vera
milli þings, þ. e. meirihluta þings, og þjóð-
ar ef frumvarpið nær samþykki eins og
forseti taldi að verið hefði við setningu
fjölmiðlalaganna. Við samanburð verður
þó að gæta þess að fjölmiðlamálið var
innanríkismál, en Icesave-málið er milli-
ríkjamál, þannig að málin eru ekki sam-
bærileg. Gjáin milli þings og þjóðar hefur
hins vegar ekki verið brúuð og fyrirvarar
að mestu eða öllu leyti brott fallnir.
Og nú er spurningin hvernig forseti
bregzt við þegar kemur til kasta hans að
staðfesta frumvarpið og þá höfð í huga
framangreind viðbrögð hans.
Hugsanlega telur hann eitthvert hald í
frumvarpinu eins og það liggur fyrir, en
annað vegur þó vafalaust þyngra – hvort
rétt sé að leggja mál sem lúta að laga-
heimild til samningsgerðar við önnur ríki
undir þjóðaratkvæði. Slíkt hlýtur að valda
óvissu og truflunum í samskiptum ríkja.
Í stjórnarskrá Dana er svo mælt að 1/3
þingmanna geti krafizt þjóðaratkvæða-
greiðslu um lagafrumvörp sem þingið
hefur samþykkt svo sem nánar greinir í
42. gr., en þar eru lagafrumvörp til fram-
kvæmdar á gildum skuldbindingum sam-
kvæmt þjóðréttarsamningum undan-
skilin. Nú skal ekki fullyrt um það hvort
greinin ætti samkvæmt orðum sínum við
Icesave-málið ef hún gilti hér á landi, en
hún sýnir eigi að síður að þjóðréttarskuld-
bindingar teljast almennt ekki henta til
þjóðaratkvæðagreiðslu. Hitt er svo annað
mál að Icesave-málið er ekkert venjulegt
milliríkjamál.
Höfundur er lagaprófessor.
Forsetinn og Icesave
SIGURÐUR LÍNDAL
UMRÆÐAN
Ingólfur Margeirsson skrifar
um stjórnmál
Kæra Jóhanna. Með innkomu þinni í þjóðmálin undanfar-
in hefur þú sýnt og sannað að þinn
tími er kominn, bæði í Samfylking-
unni og í ríkisstjórn. Þú hefur verið
kosin til forystu hjá þjóðinni eftir
mesta efnahagshrun þjóðarinnar
frá lýðveldisstofnun. Það er ekki
lítil áskorun.
Það er freistandi að reyna að
bjarga öllu sem fyrst og rusla upp
nýju heilbrigðu samfélagi. Hið pól-
itíska umhverfi er gjörbreytt. For-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins
hafa eftir langa valdasetu, fram-
ið eitt eftirminnilegasta harakiri
íslenskrar sögu og rústað íslenskri
þjóð samtímis. Frjálshyggjan er
hrunin. Væri einhver skynsemi
ráðandi á Íslandi væri Sjálfstæð-
isflokkurinn búinn að dæma sig úr
leik um alla framtíð. En maður skal
aldrei treysta dómgreind þjóðarinn-
ar um of. Þjóðin grenjar og vælir
að jafnaði yfir stöðu augnabliksins
en horfir lítið fram á veginn. Þess
vegna verður ríkisstjórnin fyrir
töluverðu aðkasti nú en stjórnar-
andstaðan, sem brenndi niður þjóð-
arbygginguna, fær klapp á bakið.
Ég veit að þú átt erfitt með að skilja
svona hegðan. Við erum mörg sem
skiljum ekki svona hugsunarhátt
að hylla brennuvargana en kasta
steinum að slökkviliðinu. En í aðra
sálma.
Það er ekki aðeins ringlaður og
langþreyttur pöpullinn sem kast-
ar steinum. Innan þinna vébanda
er fólk sem veitist harðlega að
eigin liðsmönnum. Það eru einkum
nokkrir uppreisnarmenn í VG, sam-
starfsflokki þínum sem hafa kosið
að slá sig til riddara á kostnað vel-
ferðar íslenskrar alþýðu og berj-
ast gegn nauðsynlegum umbót-
um og breytingum. Þeir hafa tafið
afgreiðslu Icesave-málsins, jafnvel
beitt sér gegn því. Sama fólk hefur
bölvað aðild Íslands að ESB. Það er
aðeins formaður VG, Steingrímur
Sigfússon sem hefur hafið íslenska
þjóðarhagsmuni ofar skammvinn-
um vinsældum í flokki sínum með
sífelldu uppistandi. Ögmundur,
Guðfríður Lilja, Lilja Mósesdótt-
ir, Atli og fleiri lýðskrumarar hafa
reynt að gera sitt til að fella ríkis-
stjórnina í takt við brennuvargana í
Sjálfstæðis- og Framsóknarflokki.
Er þetta fólk sem uppbyggileg
og raunsæ ríkisstjórn jafnaðar-
manna þarf á að halda á þessum
víðsjárverðu tímum? Hvað finnst
þér Jóhanna? Við vorum stolt
þegar þið Steingrímur stofnuðuð
fyrstu sósíalísku ríkisstjórnina í
sögu lýðveldisins. Dæmið virtist
einfalt: í valnum lágu eigingjarnir
og gráðugir einkakapítalistar sem
höfðu brennt upp almannafé og
steypt landinu í botnlausar skuldir
eft i r blóðug-
asta kapítalskeið
allra tíma. Yfir
þessum vesaling-
um stóðu stjórn-
málaflokkar sem
hafa barist fyrir
jafnrétti, skyn-
samlegri efna-
hagsstefnu og
réttlátri velferð.
Þjóðin vildi þessa
flokka til starfa og forystu, kaus þá
og hafnaði hinum. Þetta virtist auð-
velt. Auðvitað var það ekki og Róm
er ekki byggð á einum degi, hvað þá
Ísland í dag. Til að geta komið land-
inu á réttan kjöl og byggja upp vel-
ferð vantaði lykilinn: Peninga. Og
peninga átti þjóðin ekki. Það var
búið að ræna okkur. Að taka til. Á
meðan stóð píndur og örvænting-
arfullur almenningur og heimtaði
að komast aftur inn í þjóðfélagið;
vinnustaði og heimili. Og þegar það
gerðist ekki strax, byrjaði fólk að
púa á ykkur Steingrím og félaga
og kyssa vönd glæfra mannanna
á Alþingi. Þessu óréttlæti hafið
þið tekið af þolinmæði og prúð-
mennsku. Þið hafið sýnt skynsemi.
Skilyrði að til að leysa frystingu
eigna og gjaldeyrismála verðum
við að greiða skuldir erlendis, opna
fyrir samstarf við Evrópu og taka
upp evru. Þessi tvö mál eru lykil-
mál sem byggja upp ríkisfjármál-
in ásamt eflingu atvinnumarkaðar
og almennrar velferðar svo og að
styrkja peningamál almennt.
Þessi nauðsynlega lausn er ekki
mjög flókin þótt alþingismenn hafi
tafið umræður og flækt til að koma
höggum á ríkisstjórnina án tillits
til þjóðarhagsmuna og sumir þing-
menn VG hafa gert sig að kjánum
í andstöðu við helstu björgunar-
aðgerðir eigin stjórnar í von um
skammvinnar vinsældir. Það er
örugglega lýjandi að stjórna slík-
um hópi. Samt verður að hrósa þér
fyrir að hafa haft stjórn á eigin
liðsmönnum. Aumingja Stein-
grími hefur ekki tekist það sama.
Hann hefur einn þurft að glíma við
vandræðin og leysa þau, nánast án
nokkurrar aðstoðar frá sínu fólki.
Það sýnir best hvers konar afreks-
maður hann er að hafa staðið undir
þessu hlassi sjálfur. Eftir ráðherra-
tíð sína í þessari ríkisstjórn mun
hann hljóta þann dóm að vera einn
af pólitískum jöfrum Íslands frá
lýðveldisstofnun.
Ég er viss um að ykkur tveimur
ásamt samstöðu þingmanna Sam-
fylkingarinnar og skynsemi ein-
stakra þingmanna stjórnarandstöð-
unnar, mun takast að snúa dæminu
við. Ykkur hefur þegar tekist það.
Þá verður spurt: Hvað verður
að taka við í uppbyggingu hins
nýja Íslands? Því mun ég svara í
næsta bréfi til þín, kæra vinkona
Jóhanna.
Höfundur er rithöfundur
og sagnfræðingur.
Opið fyrra bréf
til Jóhönnu UMRÆÐAN Einar Sigmarsson skrifar um
samfélagsmál
Haustið 2008 kom kallið. Lengi hafði íslenskt samfélag borið
í sér kynlega feigð enda hvergi á
byggðu bóli vaðið uppi önnur eins
auragirnd og efnishyggja, oflæti og
fífldirfska, sérgæska og spilling.
Ólyfjan sjálfhverfunnar hafði verið
laumað í sálarkerald þjóðarinnar.
Nú hefur dauðans vatni, fúlu og
daunillu, verið ausið upp úr kerinu
góða en á botninum sitja dreggjar
sjálfhverfunnar sem fastast. Ílát-
ið þarf að skola, ef það á að geta
borið lífsins vatn, en synd er að
segja að þrifin gangi þrautalaust.
Klíkur liðinnar tíðar mala dægrin
löng, áfjáðar í að verja forréttindi
og sérhagsmuni. Eðaldæmi um það
eru sjálfsprottnar auðlindir lands
og sjávar.
Árum saman hafa sægreifar
fengið frið til að veðsetja, leigja og
selja óveiddan fisk. Þannig hefur
margur lukkuriddarinn fengið morð
fjár til að leggjast í brask en útgerð-
in sokkið í skuldir. Nú sem fyrr er
rekið upp ramakvein ef minnst er
á að þjóðin eigi nytjastofna Íslands-
miða og fái af þeim réttmæta
rentu. Ámát-
legast emjar
þó skjaldborg
útgerðarvalds-
ins á Alþingi
Íslendinga,
skipuð svein-
um og meyjum
úr Framsóknar-
og Sjálfstæð-
isflokki. Ekki
svíður þeim sárt
að þjóðareignin geti gengið kaupum
og sölum og jafnvel fallið í hendur
lánardrottnum.
Enn er streist á móti því að
íslenskar orkulindir verði nýttar
á nýstárlegri, fjölbreyttari, vist-
vænni og ábatasamari vegu. Ekki
eru Landsvirkjun, Þeistareykir,
Orkuveita Reykjavíkur og HS orka
til stórræðanna enda flest í úlfa-
kreppu. Þeim mun minna svigrúm
hefur þjóðarbúið til að sitja uppi
með orkusugur á afleitum kjörum.
Sýnu meiri búhyggindi væru að
virkja orku handa öðrum og þurft-
arminni fyrirtækjum en tröllaukn-
um álverum. Þá fengi þjóðin fleiri
og fjölbreyttari störf til frambúðar,
að minnsta kosti meira fyrir hvert
megavatt en hingað til. Græn orka
og svalt loftslag þykja jú kjörin til
gagnavistunar. Er þá margt ótalið
sem skilað getur drjúgri björg í
bú, svo sem ylrækt, sólarkísiliðja,
metanólvinnsla og kaplagerð.
Nú verður hreint og tært vatn æ
dýrmætara. Þá vill Landsnet tefla í
þá tvísýnu að leggja Suðvesturlínu
yfir vatnsból höfuðborgarsvæðis-
ins. Hefur ekki nóg verið syndgað
upp á náðina í gjöfulu landi?
Margar eru sérhagsmunaklík-
ur Ísalands en fáar þröngsýnni en
Samtök atvinnulífsins. Ekkert er
þeim kærkomnara en orkuöflun til
einhæfrar álbræðslu og ekkert er
þeim klaksárara en auðlindaskatt-
ur til þurfandi þjóðar nema vera
skyldi leigugjald fyrir kvótann. Í
slíkri ofdekrun auðvaldsins virð-
ast fornir fjendur nú eiðsvarnir
fóstbræður: Samtök atvinnulífsins
og Alþýðusamband Íslands. Þeirra
forkólfar hafa gengið undir jarðar-
men og blandað saman blóði, stað-
ráðnir í að deila og drottna.
Nú þegar hreinsa þarf sálar-
kerald þjóðarinnar er ekki flóafrið-
ur fyrir klíkum horfins tíma. Með
glýju í augum þrá þær helst af öllu
að halda dreggjum sjálfhverfunnar
í kerinu góða og brugga þar görótt
seyði. Ætli slíkar örlagadísir séu til
heilla nú þegar þjóðarsálin þarf á
lífsins elixir að halda?
Höfundur er íslenskufræðingur.
Örlagadísir Ísafoldar
EINAR
SIGMARSSON
INGÓLFUR
MARGEIRSSON