Sameiningin - 01.10.1913, Síða 6

230
lega mikið af íslenzkum oflátungsskap. Fátt getr því
jafn-vel verið til þess lagað að lækna þann sjúkleik
þjóðlífs vors sem það, er Jón Trausti liefir gjört með
þessum síðustu ritverkum sínum, þarsem hann með svo
skýrum litum sýnir þjóðinni myndina af lienni sjálfri,
er hún varð fyrir öðru eins skelfingar-áfalli og Skaftár-
eldrinn reyndist og var nálega orðin að engu. Oss ís-
lendingum öllum ætti að vera liollt að horfa á mynd
þessa, til þess að einu leyti að glœða hjá oss lieilbrigða
ættjarðarást, og til þess í annan stað og því samfara að
binda oss fast við guð almáttugan í hreinni trú á Jesúm
Krist.
Ef til vill liefir enginn af hinuan miklu ritliöfund-
um Breta gjört þjóð sinni og heiminum í heild sinni eins
mikið gagn og Walter Seott. 1 skáldsögum hans, sem
aldrei geta fyrnzt, margar, lang-flestar, standa liðnar
aldir og liðnar kynslóðir úthleyptar einsog í lifanda
steini. Enginn venjulegr sagnfrœðingr, liversu vel sem
vera kann að sér í fornum fróðleik, getr fram leitt ann-
að eins. Og aðeins fyrir sýningar slíkra rithöfunda er
hugsanlegt, að saga horfinna mannsaldra fái orðið eign
almennings. Allt hið fjarlæga fœrist manni nær um leið
og það einsog lifnar við í þeim skáldskapar-sýningum.
Liðna tíðin með hinum breytilegu manna-myndum henn-
ar kemr streymandi inn-í nútíðina og rennr saman við
hana til þess að bera þar margfaldan og heilsusamlegan
ávöxt.
1 formála fyrra bindisins tekr höfundrinn meða,l
annars þetta fram: „Sögur þær, sem hér birtast, eru
auðvitað fyrst og fremst skáldskapr. Sannir atburðir
eru aðeins notaðir fyrir umgjörð.“ Vér viljum snúa
þessu við eftir því, er oss virðist út hafa komið hjá
lionum í reyndinni. Skáldiskaprinn í bókinni er ekki
það, sem þar er fyrst og fremst. Hið sannsögulega efni
vegr þar mest, þótt ekki fari mjög mikið fyrir því að
vöxtum. Skáldskaprinn, eða það, sem liöfundrinn mun
vilja nefna svo, hugarsmíð hans, finnst oss miMu fremr
umgjörð utan-um liina verulegu sögu-atburði en hið
gagnstœða. Með þessu er þó engan veginn lítið gjört úr
skáldskapnum í bókinni eða því, sem Jón Trausti lief-
ir frá sjálfum sér eða skapanda ímyndunarafli sínu. 1
þannig löguðum sögum má það, sem aðeins er að telja
ímvndanir liöfundar, aldrei bera liinn sannsögulega veru-