Sameiningin - 01.10.1913, Side 7

231
leik ofrliði. En takist liöfundi að skýra svo söguefni
sitt liið verulega og varpa því Ijósi yfir það, að það
Eivtist sem lifanda og að öllu óskekkt, þá fær ritverkið
fullkomið skáldskapar-gildi.
Megin-söguefni sitt liefir Jón Trausti iir ritum séra
Jóns Steingrímssonar, sem þá einnig verðr lang-merk-
asta persóna í sögum þessum, bæði í fvrra og síðara
parti þeirra. Hve vel höfundrinn liefir notað sér sögu-
rit séra Jóns verðr þó ekki enn séð til fullnustu, því að
sumt af þeim heimildum (æfisaga sjálfs lians) er að eins
til í liandriti, sem nú fyrst er verið að gefa út á prent
(af Sögufélaginu í Reykjavík). En það, sem lang-bezt
mun talið í fvrra bindinu, er „Eldmessan' ‘. Það er sag-
an um guðsþjónustu þá liina einstaklegu, sem fram var
flutt í guðshúsi Síðumanna að Kirkjubœjarklaustri, þá
er eldflóðið í farvegi Skaftár fœrðist nær og nær,
stefndi beint á bœ og kirkju og virtist til þess búið að
eyða livorttveggja þá og þá. Við það háalvarlega tœki-
fœri prédikaði séra Jón Steingrímsson svo átakanlega
og batt söfnuðinn með brennandi bœn sinni svo fast við
guð, að liættan, sem yfir vofði, einsog livarf öllum. Eld-
flóðið stöðvaðist og einmitt þá, og naumast efaðist
neinn, sem við var staddr, um, að þar hefði drottinn
sjálfr framkvæmt yfirnáttúrlegt kraftaverk, nátengt við
„eldmessu" þessa. Þetta allt í megin-atriðum hefir Jón
Trausti úr eldriti séra Jóns Steingrímssonar sjálfs. —
En sumt í því bindi liggr algjörlega fyrir utan heimild-
ar-rit samtíðarmanna, og virðist mjög öfgakennt, eins-
og mairgt, isem á að vera til að sýna hjátrú alþýðu á
þeirri tíð. Sumt af liindrvitnunum, sem höfundrinn
liefir sett þar inn-í söguna, er ónáttúrlegt og svo ógeðs-
legt, að furðu gegnir. Ýmislegt, sem þar segir um
Guðfinnu, eina af persónum þeim, er höfundrinn liefir
skapað, er allra lakast í þeim samsetningi. Látum vera.
að eittlivað sannsögulegt þeirrar tegundar lægi fyrir frá
]>eirri tíð, er hinir verulegu atburðir sagnabálks þessa
gjörðust. Af fagrfrœðilegum ástœðum mætti með engu
móti gefa því rúm í skáldsögn. Ekkert fullþroskað skáld
leyfir sér annað eins.
Svo sem við mátti búast birtist trúarlíf þjóðar vorr-
ar all-skýrt í þessum skáldsögu-ritum Jóns Trausta, og
einna lielzt fyrir þá sök vildum vér vekjá athygli les-
enda vorra að þeim. Undir lok átjándu aldar eru að