Sameiningin - 01.10.1913, Síða 8

232
verða tímamót í andlegum efmim á Islandi. Skynsem-
istrú „upplýsingarinnar“ þýzku er þá farin að ná sér
þar niðri, þó vissulega ekki að mun lijá öðrum en em-
bættismönnum eða embættismannaefnum, sem andlega
höfðu mótazt út-í Danmörku. Arið 1779 er bin gamla
sálmabók íslenzku kirkjunnar, sem á alþýðumáli hét
„Grallarinn“ (Graduale á latínu), í síðasta sinn gefin
xit á prent (Hólum). En fjórum árum síðar gýs Skaft-
áreldr upp — 1783. Næsta sálmabók, sem kirkjustjórn
Islands (Geir biskup Vídalín með Magnús Stephensen
á bak við sig) leggr prestum og alþýðu í liönd til notk-
unar við guðsþjónustur, er „aldamóta-bókin“ svo nefnda
frá 1801. Sú sálmabók ber þess skýran vott, að þá er
liin nýja guðfrœði þeirrar tíðar komin til valda á ís-
landi. En það var nálega eingöngu hjá heldra fólki, og'
þó engan veginn lijá öllum slíkum. Islenzk alþýða liélt
dauðahaldi í kristindóm sinn liinn gamla einsog þeir
Hallgrímr Pétrsson og Jón Vídalín flytja hann í ,guðs-
orðabókum sínum langt fram-yfir þau aldamót. Þetta
hefir Jón Trausti ekki nógu vel skilið. Hann lætr
stefnubreyting Islendinga í trúarefnum um þau tíma-
mót verða langtum of snögg, svo snögg, að jafnvel séra
Jón Steingrímsson, aðal-sögulietjan, sem vitanlega var
alheill í kristindómi sínum — kristindómi heilagrar ritn-
ingar — allt til æfiloka, verðr að nokkru leyti lijá hon-
um annar maðr í seinna parti skáldsögunnar en í fyrra
partinum. — „Þetta er fögr lífsskoðun og góðum dreng
samboðin“ — lætr liann (á bls. 246 í síðara bindi) séra
Jón Steingrímsson segja við Gísla á Geirlandi, sem í skyn-
semistrú sinni hafði svo eindregið mótmælt kenning
guðs orðs um bœnina. Bæði var nú það, að svo langt var
þýzka vantrúin vissulega ekki komin lijá íslenzkum al-
þýðumönnum á þeim tíma, og annað það fjarri öllum lík-
indum, að séra Jón væri þá tekinn að beygja svo mjög
af trúarlega, að hann lýsti lotning sinni fyrir öðrum
eins boðskap. í ofanálag er það, að orðið „Iífsskoðan“,
sem höfundrinn leggr séra J. St. í munn, var víst ekki
til á vörum nokkurs Islendings fyrr en að minnsta kosti
hundrað árum síðar — ef til viíl fyrst lijá oss Vestr-
Islendingum.
Svo sem að framan er að vikið ber langtum meir
á hjátrú í fyrra bindinu en góðu hófi gegnir; en í síðara
bindinu má segja að vantrú eða eitthvað í þá átt hafi