Faxi - 01.01.1981, Qupperneq 19

ÓLAFUR ORMSSON:
Ágrip af veðurspám fyrri tíma
Kötturinn þótti nokkuö
næmur á veðurbreytingar sem
svo birtist í ýmsum myndum.t.d.
lægi hann í hnipri meö nasirnar
upp og höföuðkúpuna niöur, þá
var sagt að hann lægi á heilann,
og vissi þaö á vont veöur. Stæöi
hann allt í einu upp, teygöi úr
sér, sneri sér svo aö rúmstólpa
eða dyrastaf meö útdregnar
klær og rífi þar í „gríö og erg", þá
vissi það á versta veöur, og léku
kettir sér mikið, vissi það á
storm. Og víðar kom kisa viö
sögu. Ég reri um árabil meðfor-
manni sem var svo illa við aö
mæta ketti er hann fór á sjó, að
honum var víst skapi næst að
hætta við róður þann daginn og
ekki dæmalaust aö hann gjöröi
það, en gat það nú talist hennar
sök? Það held ég varla. Sumtsá
nú kötturinn fleira fyrir, heldur
en veðurbreytingar. Sumir
þeirra þóttu mestu snillingarað
sjá fyrir gestakomur. Það sýndu
þeir á þann hátt að setjast að
hálfu leyti upp og sitja að nokkru
leyti ofan á annarri löppinni og
sleikja sig síöan aö aftan. Þegar
hann sat þannig þá vissi önnur
löppin beint upp. Þetta varnefnt
„gestaspjót". En þaö var nú ekki
alveg sama hvort það var hægri
eða vinstri löppin sem myndaði
spjótiö í það eða það skiptið;
ónei, kisa vissi hvernig sá var
innrættur er hún átti von á, og
veifaði þá vinstri eða hægri eftir
því er við átti og eru til ýmsar
broslegar sögur um það sem
eigi eiga hér heima.
Eitt var það sem mikið mark
var á tekið bæöi við sjó og í sveit,
en það var báruhljóð eða lækjar-
niður, hvernig það færðist til, og
það held ég að megi telja öruggt,
að vindáttin færðist fljótt til
þeirrar áttar sem lækjarniður
eða sjávarhljóð færðist til. Sama
virtist mérgildahéráSuðurnesj-
um sem í Skaftafellssýslu. Tek
ég hér dæmi þvl til staðfesting-
ar. Ég var 15 ár heimilismaður á
Kaldrananesi I Mýrdal. Þar er
bæjarlækur er hefur gegnum
aldirnar grafiö djúpt gljúfur í
móbergið vestan við bæinn, frá
læknum barst hljóðið sitt á hvað
alla leið sunnan frá þjóðvegi og
inn í foss, sem er innst í gilinu,
og ég fullyrði að það brást ekki,
að hefði sunnan átt verið um
tíma og maður heyrði allt í einu
að kvöldi aö lækjarhljóöiö var
komiö inn í foss, þá var komin
noröanátt að morgni og þurrkur
um sláttinn. Sama gilti ef norðan
átt hafði staöiö og lækjarhljóðið
var komiö suður að vegi, þá var
vissara að hafa enga þá hluti
óvarða úti sem eigi máttu blotna.
Eg tala nú ekki um ef Katla setti
upp smá þokuhúfu á ama tíma,
en Katla er ein af virtustu spá-
fjöllum Skaftfellinga, hvaðan
sem hún sést, enda eitt hæsta
fjall þar í byggö. Svipað var þar
að segja um sjávarhljóöiö. Væri
Það komið upp fyrir Geitafjall í
vestri, vissi það á norðanátt.
Væri það austan við Dyrhólaey,
vissi það á landsynning og hon-
um fylgdi nú venjulega rigning
þar. Svipaö reyndist mér hér
syðra eftir að ég fluttist hingað
til Suðurnesja, enda þar mikið
hlustað eftir sjávarhljóði er
snemma var róið og útlit óráðið.
Ég býst við að þessu hafi verið
nánar gefiö gætur meðan árar
og segl voru eina hreyfiaflið. Þó
held ég að hinir eldri hafi nú
haldið sínum siðvenjum og litið
til lofts og lagar áöur en þeir
reru, og hagað sér og störfum
öllum samkvæmt sínu hyggju-
viti, jafnvel þó vélar væru
komnar í skipin og veðurfræð-
ingar farnir að úthrópa sína
speki. Ég minnist'eins atviks er
ég læt hér fylgja, sem sannar
þetta að nokkru. Ég er þá
búsettur suður í Höfnum. Þar er
þá enn lifandi, en fjörgamall og
blindur í mörg ár, merkur for-
maður, Bjarni Guðnason, tiltek-
inn veðurglöggur og að öllu
happaformaður. Hann var í
mörg ár heimilismaður í Kotvogi
og formaður fyrir það heimili.
Hann er þá er þetta atvik
skeði, kominn mjög að fótum
fram og hefur að nokkru tapað
tímaskyni og fór því stundum út
um miðjar nætur og ævinlega
austur að austasta bæjarkamb-
inum og þaðan skimaði hann
blindum augum svo sem af vana,
út í víðáttuna og hlustaði ásjáv-
arhljóðið. Á þessum árum var
ungur maður, Björn Lárusson,
formaður fyrir Kotvogsskipinu.
Að morgni þessa dags er um
getur, fer Björn snemma að sjó -
sem aðrir formenn í Kirkjuvogs-
hverfi. Er hann kemur austast á
bæjarhlaðið stendur Bjarni
gamli þar og styðst fáklæddur
við bæjarkampinn. Veður var
léttskýjað, sunnankul, einstök
veðurblíða þó enn væri vetur.
Björn býður gamla manninum
góöan dag og segir, það er blíð-
an, Bjarni minn, heldurðu að
þaö verði ekki sama í dag? Æi,
ég veit það ekki, en reiddu þig
ekki ásunnanáttina þegarlíöurá
daginn. Þennan morgun reru
flestir í Höfnum suður fyrir
Hafnaberg þar sem þeir áttu net
sín. Skipið sem ég reri á varð
fyrir óhappi í framsetningu, svo
við töfðumst til kl. 10. Enn var
sama veðurblíöan og engar
breytingar þar að sjá. Þegar við
komum suöur ávik þásléttlygn-
ir um tíma og smásnjókorn falla,
sem þó enga athygli vakti. Þá
eru hinir er fyrstir fóru, á heim-
leið. Viö áttum net syðst á
Hraununum, og byrjum strax að
draga. En er við höfum dregiö
eitt net, þá er sem hendi sé
veifað og hann rýkur á norðan
með þeim ofsa að við lítið varð
ráðið. Við náðum tveim netum
inn og fengum eitt rúm af fiski,
hentum svo út netunum, sem
ætlaði nú að ganga nógu illa,
enda komiö hart norðurfall og
sjór lítt skiplægur þar sem við
vorum. Og til að stytta söguna,
þá fengum við það versta veöur
heim sem ég nokkurn tíma fékk
á sjó þau ár sem ég stundaði sjó,
en hjálpin var að landbrim var
ekkert, svo við gátum þrætt með
landi, en það var nógu slæmt
samt. Þennan dag fengu margir
bátar mjög vont og eitt skip úr
Vogum fórst með öllu. Þegar
Björn í Kotvogi kom heim,
spurði hann Bjarna gamla
hvernig hann hefði fundið þessa
veðurbreytingu út, sagði hann:
Æi, það er ekkert mark takandi á
okkur þessum gömlu blindingj-
um, þið þessir ungu menn þurfið
ekki að gá til veðurs, þið fáiö
allan ykkar vísdóm sendan
heim".
Þannig svaraði þessi gamli
veðurspekingur. En þrátt fyrir
háa elli og margra ára blindu
sem að sjálfsögöu hefur fyrir
langa löngu lokaö Bjarna öllum
leiðum til beinnar þátttöku ísín-
um hugðrstörfum - sjósókninni
- þá hefur hann ekki enn misst
andlega sjón og heyrn þeim
störfum tilheyrandi og gengur
enn léttklæddur þessa morgun-
stund sem oft áður, - að bæjar-
kampinum og skimar og hlustar.
En spádóm hans sannreyndum
við er á sjó fórum þann dag.
Sitt hvaö fleira. • Viöbætir
Ýmislegt var það á sjó sem
veitt var athygli og tekið mark á,
t.d. ef sjó speglaöi mikiö. Það er
sem sé æði misjafnt hvað
glampaði á sjóinn þó logn og
sólskin væri. Stundum er yfir-
borð sjávar síkvikt þó stafalogn
sé. Þá líkist það smá speglum.
Þetta heyröi ég gamla menn
telja öruggt merki um storm á
næsta dægri, sögðu hann
„mundi gretta sig í spegilinn á
morgun". Svipað var talið ef sló
dökkum blettum á hafflötinn
sem nefndar voru „gærur". Þaö
vissi á storm, oft snögglega.
Sæjust höfrungar hlaupa margir
í hóp, vissi það einnig á storm.
Allt þetta og fleira þótti vel mark-
tækt.
Þá var þaö stóðið. Ef þaö - í
góðu veðri - færi allt í einu að
leika sér og fljúgast á, vissi þaö
ævinlega á vont veður. Ef þau
við svipuö veöurskilyröi sneru
sér mörg til sömu áttar er þau
bitu, þá mundi bregöa von
bráðar til versnandi veðurs úr
sömu átt sem þau sneru
rassinum í. Þetta hvort tveggja
benti mér Húnvetningur á, og
mátti hann vel vita, því hann átti
mörg hross og sagði þetta eftir
föður sínum.
Eitt var þaö er ég man frá
mínum smalaárum, aö ef kýrnar
bauluðu venju fremur um morg-
unmjaltir, þótti það vita á regn,
og var kallaö rosabaul í kúnum.
Þegar menn hættu að slá var þaö
fastur vani flestra aö strjúka vel
af Ijánum og brýna Ijáinn áður
en orfiö var lagt af sér. Sæist
ryðfall á Ijánum er til hans var
tekiö aftur, vissi þaö á votviðri
bráölega. Þetta held ég aö flest-
ir hafi staðreynt er veittu því at-
hygli. Þá skyldi enginn leggja
þannig af sér hrífu aö tindarnir
sneru upp. Þaö gat orsakað
rigningu, að sagt var, en líklega
orkar það nokkuð tvímælis.
Vestan rigning og þoka á vetr-
um þótti flestum ills viti og víst
er, að þá er oft fljótt að skipast
veður í lofti, og til þess bendir
hin alkunna aövörun hér á Suö-
urlandi svohljóöandi: „Trúðu
aldrei vestandögg eða vetrar-
þoku, þó eigi sé nema ein nótttil
sumars". Sennilega stafar slíkt
veðurfar frá nálægð íssins í
vesturhafinu, og má þá oft
vænta þrálátra vorkulda og sein-
færs gróðurs.
Þá voru þaö draumarnir.
Margir lögöu mikinn trúnað á
þá, enda ýmsir þeirra er lögðu
trúnaö á drauma sína spakvitrir
bæöi á veðurfar og fleira sem
snerti dagleg störf, bæði til
lands og sjávar. Þó held ég aö
sjómenn hafi verið næmari fyrir
draumförum sínum, og er það
nokkuð að vonum. Þeir voru
oftar í bráðri lífshættu erillveður
gengu snögglega yfir, einkum
meðan opnu skipin voru mest í
notkun. Annars er það ekki á
mínu færi að skrifa um drauma,
alla dreymir eitthvað, en það
verður ætíð mjög einstaklings-
bundið hverja merkingu hver
leggur í svipaða drauma, og víst
er að misvitrir eru menn að ræða
þær rúnir sem aðrar. Þó held ég
að flestum sjómönnum hafi
veriö illa viö mjög náin kynni við
kvenfólk í draumi, þó fór það
nokkuö eftir nöfnum og fleiru.
Aftur á móti munu miklar
matarbirgðir í draumi veriö vel-
flestum sjómönnum - er á annað
borð tóku mark á draumum -
fyrir góðum afla. Á vetrum var
fólki til sveita illa viö að dreyma
hvers konar umsýslu við þurr-
hey, og einnig mikið gras á jörð.
Það var flestum fyrir snjókomu
og haröindum, en silfurpening-
ar fyrir frosthörkum, og áfengi
og annað því fylgjandi vissi alltaf
á rok og rigningu.
Fer ég svo eigi frekar út í
umræöur um drauma, merkingu
þeirra og áhrif á athafnir dreym-
enda, enda mundi það fylla
margar heilsíöur yrði því gerð
nokkur viöhlítandi skil, og
mundi þó seint tæmandi.
Framh. á næstu sfðu
FAXI - 19