Jazzblaðið - 01.12.1948, Blaðsíða 8

JUZZ OG EKKI JUZZ
ef tir
DAVE DEXTER
í New Orleans og Chicago var jazz ekk-
ert annað en jazz, en fyrir New York búa
var hugtakið villandi. Klarinetleikari nokk-
ur, var sem slíkur kunnur undir nafninu
Ted Lewis og var af mörgum talinn vera
mikill hæfileikamaður í jazz. En sannleik-
urinn er sá, að mikið af þeirri ringulreið,
sem nú stendur kringum jazz, eins og var
fyrir 25 árum, má rekja til New York, eða
nánar tiltekið til manna á borð við Lewis
og Paul Whiteman.
Whiteman kom til New York 1920 eftir
að hafa komið fram á Vesturströndinni og
í Atlantic City. Hann taldi sig sjálfkjör-
inn „Jazzkóng“ og hleypti af stokkunum
ofstækisfullum áróðri til viðurkenningar
þeirri nafnbót. 1 þrjú ár lék hljómsveit
hans við undraverðar viðtökur á Palais
Royale í miðri New York.
Það var sem sagt gerður góður rómur
að Whiteman og mönnum hans og hinni
þunglamalega útsettu dansmúsik þeirra.
En hljómsveit hans lék ekki jazz. Það sem
frá þeim heyrðist var samsteypa úr one-
step og fox-trot vandvirknislega samin í
„konsert" eða „hálf-symfónískum“ stíl, sem
gerði ekki ráð fyrir einleiks improvísering-
um, hjarta og sál hins sanna jazz. White-
man lagði áherzlu á hina fallegu og lag-
vísu (melódísku) tónlist Victor Herberts,
Sigrnund Rombergs og annarra vinsælla
létttónlistarhöfunda samtímans, og með því
að gefa henni ofurlítinn jazzblæ tókst hon-
um að tryggja sér ótrúlegan sæg aðdáenda
ekki aðeins í Bandaríkjunum heldur og um
allan heim.
Blöðin í New York náðu góðum árangri
með áróðri sínum um Paul Whiteman. Sem
„Jazzkóngur" flutti hann fyrsta sinni
Rhapsody in Blue eftir George Gershwin
í Aeoiian-höliinni við Vestur-57. stræti fyr-
ir efth’væntingarfullum áheyrendahóp, sem
kunni sér ekki læti. Það voru eftirminni-
legir hljómleikar, og upp frá þeim degi
var Whiteman hetjan í heimi létttónlistar-
innar. Rapsódían var og mun aldrei verða
annað en gervi-jazz, álíka ósamþýðanlegur
hinni upprunalegu jazzmúsik frá New
Orleans eins og klarinetleikur Pee-Wee
Russels mundi vera í svítu eftir Ravel
undir stjórn Toscaninis. Aeolian-hljómleik-
arnir, sem seinna voru endurteknir í
Carnegie-höll, eru að einu leyti hörmulegt
fyrirbæri í hinni glæsilegu sögu jazztón-
listarinnar, því að þeir ollu misskilningi,
sem enn ríkir og verður kannski aldrei
útrýmt með öllu.
Gershwin átti, þrátt fyrir mikla hæfi-
leika til sköpunar í frumlegu formi klass-
ískrar tónlistar, fátt sameinginlegt með
jazz. Þekking hans á honum var yfirborðs-
kennd, þegar bezt lét, fengin í heimsóknum
hans að Lenox-götu í Harlem og af kynn-
um hans við tónlistarblökkumenn á Broad-
way. Hann var ekki einn um það, að leita
eftir hinu ferska og frumlega í jazztón-
list negranna, hvort heldur var með per-
sónulegum kynnum eða með því að hlusta
á grammófónplötur. Margur sönglagasmið-
urinn við þann hlutann á Broadway, sem
kallaður er Tin Pan Alley, fékk ekki að-
eins innblásturinn frá jazz og jazzlista-
mönnum á árunum eftir 1920, heldur tókst
honum furðulega oft að kaupa fyrir lítinn
skilding verðmæt frumsamin lög, sem þeir
gáfu síðan út og eignuðu sér. Meira að
segja kom það oft fyrir, að ekki allfáir
atvinnuspilarar á Broadway stálu söng-