Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.2009, Qupperneq 8

Eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur
sith@mbl.is
I
„Ertu frá Íslandi?“ hváir þjónninn á El Ate-
neo, flottasta bókakaffinu í Buenos Aires og
þótt víðar væri leitað í Suður-Ameríku. Hann
heitir Jorge og hefur bersýnilega aldrei
heyrt minnst á Ísland: „Hvaða gjaldmiðill er
þar?“
Ég hika eitt andartak, þetta er furðuleg
spurning og ég veit ekki einu sinni svarið. Það er
9. október 2008 og ég veit ekki hvort það er yf-
irleitt nokkur gjaldmiðill á Íslandi.
„Hann heitir króna,“ segi ég með semingi, vil
eyða talinu.
„Kóróna, já, ertu nokkuð með svoleiðis á þér?
Ég safna nefnilega erlendri mynt, sjáðu, í dag
áskotnaðist mér klink frá Moldavíu,“ segir Jorge
og veiðir upp úr vasa sínum.
Ég yppi öxlum, segist ekki eiga krónu.
„Alveg viss? Ég er ekkert að biðja um ölmusu,
ég myndi borga þér.“
Ég lít á manninn og spring úr hlátri.
Svona er þetta; bókakaffið El Ateneo er í dag
eini staðurinn í öllum heiminum þar sem einhver
beinlínis heimtar að kaupa krónu. Enginn annar
vill sjá hana. Krónan hangir yfir hyldýpinu. Allir
sem eiga krónur eiga bágt. Bankakerfið er hrun-
ið á Íslandi. Öll gjaldeyrisviðskipti eru í frosti.
Ég borga kaffið með þremur argentínskum
tveggja-pesóa seðlum og labba út.
II
Það kostar einn pesóa í strætó, níutíu sent ef
maður ætlar mjög stutt. Það er fáránlega
ódýrt, sirka þrjátíu og fimm kall. Samt er
heljarinnar vesen að taka strætó því maður á
aldrei klink. Enginn í borginni á klink og enginn
getur skipt. Maður fer sjoppu úr sjoppu, reynir
að kaupa sér ódýrt tyggjó og fá til baka, en það
er ekki einu sinni hægt, þú verður að vera með
akkúrat, segir fólkið og dæsir. Borgin er klink-
laus eftir kreppuna fyrir sjö árum þegar verðlag
hækkaði og hækkaði og smámyntin missti mik-
ilvægi. Það eina sem ekki hækkaði var far með
strætóum og jarðlestum því ríkið niðurgreiðir al-
menningssamgöngur af einurð. Ekki er í boði að
borga með seðli í strætó, miðavélin tekur bara
smáaura og þess vegna græða margir stórfé á að
selja manni eins-pesóa-strætómynt fyrir seðil
upp á tvo, fimm, jafnvel tíu pesóa. Já, það hefur
frést af fólki sem borgar tíu pesóa fyrir klink til
að komast í strætó.
Þannig er braskað hér með peninga, ég segi
ekkert um stærri svik og spillingu, ég veit ekkert
um það, en það er kostulegt að þurfa að kaupa
þrjátíu og fimm kall á svörtum. „Svo eru vagn-
stjórarnir í slagtogi við Kínverjana, gera díla,
selja þeim klinkið úr vélunum á uppsprengdu
verði, kassarnir hjá kínversku hornkaupmönn-
unum fyllast af skiptimynt og þangað beinir fólk
viðskiptum sínum því það þarf klink til að komast
í strætó. Argentínsk spilling, gjörðu svo vel,“
segir innfæddur sessunautur minn í flugvél
seinna, en ég neita að trúa honum.
Þegar ég sit yfir mbl.is daga og nætur og fylg-
ist með líftórunni fjara úr kauphöllum og stjórn-
kerfi og framtíð míns fólks, get ég ekki að mér
gert að vona að það verði jafn hugmyndaríkt og
hér, til að komast af.
III
Það er skrýtið að vera að heiman þegar
hamfarir ganga yfir. Ég var í burtu þegar
snjóflóðið féll á Flateyri, ég var í burtu í
Suðurlandsskjálftunum 2000, ég er í burtu núna
og ég vil það ekki. Ég vil vera heima til að ganga
úr skugga um að ekki sé verið að ýkja, ég ímynda
mér að það sé búið að loka allri Reykjavík með
manni og mús, það getur þess vegna verið út-
göngubann, maður veit ekki, fréttirnar á rúv.is,
vísi.is, mbl.is, jafnvel baggaluti.is, eru þess eðlis
að sjálfur skrattaveggurinn hlýtur að hafa hold-
gerst. Hryðjuverkalög. Þjóðargjaldþrot. Alls-
herjarskuldsetning. Ég hef aldrei heyrt þessi orð
fyrr í samhengi við innlendar fréttir.
Hver eru næstu skref? spyrja menn, hver um
annan þveran. Ég veit það ekki, mín næstu skref
eru út á torg, ég kaupi pítsu á leiðinni og myndi
gefa heimilislausa fólkinu í götunni minni klink ef
ég ætti það til.
Á torginu mæni ég á gifsstyttu, eftir að krepp-
an setti Argentínu í bóndabeygju fyrir sjö árum
tók fólk ýmislegt til bragðs, til dæmis að stela
bronsstyttum og bræða þær og selja. Koma svo,
hugsa ég heim og pítsan bragðast alveg eins og í
öllum öðrum stórborgum evrópskum. Hver eru
næstu skref? Ja, ég þarf a.m.k. ekki að labba
heim, það er frítt í allar neðanjarðarlestir í dag,
út af klinkskortinum. Og það var frítt í fyrradag
því starfsmenn voru ósáttir við yfirmenn sína og
í stað þess að fara í verkfall mættu þeir í vinnuna
en létu engan borga inn. Yfirmennirnir sjóðbrjál-
uðust. Ég ímynda mér að þetta verði gripið á
lofti sem lausn heima, að hver fari að haga sér
eins og hann vilji, eða að allt verði einhvern veg-
inn bara frítt því enginn á pening.
IV
Mamma hringir – að svara farsíma kostar
437 kr./mín. – og segir að ég ætti kannski
bara að koma heim. Maður viti ekki
hvernig þetta fari, þetta sé heimskreppa, flug-
félögin muni fara hausinn eins og í dómínói, út-
séð um að ég komist heim fyrir jól, ég þurfi
sennilega að bíða eftir vorskipi. Hún segir þetta
reyndar ekki svona, en ég heyri að hún er
áhyggjufull. Ég heyri það á öllum sem ég tala
við, þeir eru svartsýnir. Mér líður illa, ég vil fara
og leggja höndina á öxlina á öllu þessu fólki. Öllu
mínu fólki. Það er eins og einhver hafi dáið. Ég
fer út að dansa.
V
„You’re worldfamous now…“ segir Julio,
roskinn blökkumaður frá Chicago sem
finnst spennandi að ég sé íslensk; „…for all
the wrong reasons,“ bætir hann við og skelli-
hlær. Júlíus er tvífari Morgans Freeman og í dag
er hann í gallabuxum og rauðum bol, með blá
axlabönd, í rauðum og hvítum skóm. Hann tekur
dansspor: „Obama verður forseti samkvæmt
traustustu spám, þess vegna er ég í fánalit-
unum.“ Það er heitt, Júlíus brosir og þurrkar
svita í rauða bolinn, segir að nú fari draumar í
Ameríku að rætast, hans maður á toppnum. Mér
finnst eitthvað skrýtið við þetta og átta mig ekki
á því fyrr en í lok dags að fánalitir Júlíusar
Freeman eru líka fánalitirnir mínir. Ég lúskrast
heim og opna tölvu, pósthólfið er fullt af vonnlæ-
nerum frá vinum um allan heim sem spyrja
hvers vegna Ísland sé sokkið. Þetta er ekki hægt.
Við erum fræg að endemum. Ég er í öllu svörtu.
VI
Ástandið á Íslandi hefur gert dvöl í út-
löndum að spennandi ratleik, hvar fæst
mest fyrir minnst, hvar er krónan tekin
gild, hvar hafa menn heyrt minnst á krónu, hvert
er gengið, hvert er yfirleitt gengið til að komast í
hraðbanka, festu þeir gengið í nótt, gengu þeir í
fastasvefni í nótt, maður dregur sífellt upp spjald
með spurningarmerki á bakinu, eins og í Mata-
dor, alltaf að vonast eftir happaspjaldinu: Forseti
gefur þér upp sakir … En maður verður seint
laus mála með þetta vegabréf:
„Ég er búinn að reikna út miðað við skatthlut-
fall mitt og íbúafjölda að ég er persónulega að
lána þér 25 þúsund kall,“ skrifar kunningi frá
Svíþjóð þegar fréttist að Svíar hyggist hlaupa
undir bagga …
„P.S. Ég ætla að innheimta það í sumar, þú
keyrir mig hringveginn á þínu bensíni og þá er-
um við kvitt.“
VII
Konan sem ég bý hjá er íslensk. Við
hlæjum mikið. Við stillum fyrsta kastið
á blaðamannafundi forsætisráðherra
og viðskiptaráðherra sem þeir halda í einhverju
leikhúsi í Reykjavík. En útsendingarnar virka
ekki utanlands, þannig að við störum í statísk
snjáldrin á þeim. Svo hlæjum við. Allra handa
brandarar berast frá fólki sem hylmir yfir ráða-
leysi sitt með húmor. We’ve got Geir Haarde, No
Cash and No Hope, er pönsið í einum brandara
þar sem Ameríkani montar sig af George Bush,
Johnny Cash og Bob Hope. Við skellihlæjum. Ís-
land er til sölu á Ebay, það er annar. Við hlæjum.
Í ljós kemur að 50 evrurnar sem ég tók síðast út
úr hraðbanka voru á genginu 230, það gerir 12
þúsund kall, takk, það finnst okkur óheyrilega
fyndið. Við búum okkur út að dansa og í græj-
unum er Sigur Rós í sinfónískri stígandi.
„Hvernig tónlist ætli Sigur Rós geri í
kreppu?“ kalla ég með maskarann upp við auga.
„Ein fiðla og falsetta?“
„Hámark, já, nema þeir noti trekt til að magna
upp hljóðin, eins og tangósveitirnar gerðu í
gamla daga þegar ekki var efni á fleiri hljóðfæra-
leikurum,“ segir kjarnakonan sem ég bý hjá. Við
skelli-skellihlæjum. Og förum út að dansa.
VIII
Deginum eftir eyði ég í að þýða grein
eftir Kristof vin minn Magnusson,
spútnikhöfund, sem hann skrifaði að
beiðni Financial Times Deutschland um baksvið
ástandsins. Greinin byggist á glöggu gestsauga
og íslenska blóðinu í æðum hans, mér finnst hún
eiga erindi heima, ég ákveð að nú skuli fólk líta í
spegil, hún fjallar um íslenska æðisgengni, verð-
bólguna, uppganginn, amatörisma, um minni-
máttarkenndina, endurkomu eitísins, dugnað og
stemmningu. Ég spyr í inngangi: Var Íslandi
stjórnað úr fermingarveislum á níunda áratugn-
um? – finnst það fínn tíser því Kristof er með af-
hjúpandi kenningar um smæðina og mér finnst
fyrirsögnin líka vel heppnuð: Eyjan sem stokk-
bólgnaði. Ég vona að vísunin í stock fattist. En á
það reynir aldrei, í sömu andrá og ég sendi grein-
ina heim hefur fjölmiðillinn lokað fyrir kaup á
öllu efni vegna kreppunnar. Hann getur ekki
einu sinni keypt sjóðheita grein um kreppuna, út
af kreppunni. Þetta er hámark kaldhæðninnar,
ég sem tala ekki einu sinni þýsku og eyddi í þetta
fokkings heilum orðabókarvinnudegi. Ég fer út
að dansa.
Um nóttina gúggla ég eins og bjáni og lendi á
síðu hjá stórkaupmanni sem segir að krónan sé
saklaus. Hann er svekktur yfir fólki sem telur
krónuræfilinn rót allra vandræða, hann segir:
„Krónan er jafnsaklaus og baðvogin og spegill-
inn í baðherberginu enda allt dauðir hlutir.
Krónan er hins vegar eins konar spegill, sem
sýnir okkur efnahagslegt verk okkar og ástand.
Krónan er við sjálf.“
Auðvitað, þetta er okkur að kenna, ég sef ekki
vel.
IX
„Er ég bara að þykjast ekki hafa áhyggj-
ur af ástandi heimsins, eða hvers vegna
dreymir mig mann að naga mannsfót og
klunnalegan kjálka af nashyrningi, mann sem
kastar því svo öllu upp á kuflinn sinn og þá er það
svart og hann reynist vera gísl í Ísrael og ill-
menni filma neyð hans að næturlagi?“ stendur í
dagbókinni minni 12. október. Ég er ekki einu
sinni vön að halda dagbók.
„Og af hverju finnst mér, í sama draumi, nauð-
synlegt að Haukur Ingvarsson fái áfram að vinna
vinnuna sína?“ stendur þar næst. Ég botna ekk-
ert í þessu, mig hefur greinilega dreymt illa. Svo
kemur:
„Spurning þessu tengd, og þó: Ef forseta-
frambjóðandinn John McCain er myrtur, er
Obama þá sjálfkrafa búinn að vinna?“
Þetta er martraðarkennt, það rennur blóð í
draumum mínum. Samt er allt einhvern veginn
ennþá fyndið, skv. færslum þessarar dagbók-
arstelpu:
„P.S. Ég þarf að fá mér vinnu hér í útlöndum
Beygja, kreppa,
út og saman
Í höfuðborg Argentínu vaknaði ung kona upp við Íslandskreppu og skynjaði
hana furðusterkt á eigin skinni þótt fjarlægðin væri tólf þúsund kílómetrar.
Fáránlegar martraðir tóku völd og fánalitir misstu mátt – gleymum heldur ekki
gríninu sem óð uppi – því það er sérkennilega sýndarverulegt að vera að
heiman þegar húsið manns hrynur.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. JANÚAR 2009
8 LesbókHRUNIÐ