Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.2009, Síða 12

J
apanski listamaðurinn Yoshi-
tomo Nara (1959) sýnir nú í
Hafnarhúsinu, í samvinnu við
Hideki Toyoshima. Samvinnan
lýtur að hönnunarhlið sýningarinnar,
litlum herbergjum sem sýna verk
Nara frá sérstöku sjónarhorni, eða
sýna þrívíð verk hans.
Yoshitomo Nara er þekktur fyrir
málverk og teikningar í stíl teikni-
myndasagna. Á sýningunni í Hafn-
arhúsinu eru litlar skissur, teikn-
ingar, olíumálverk og skúlptúrar.
Nara er gjarnan kallaður pop-
listamaður, en sumir frægustu pop-
listamenn síðustu aldar notuðu einnig
teiknimyndasögur í verkum sínum, til
dæmis bandaríski listamaðurinn Roy
Lichtenstein. Samlíkingin nær þó
varla lengra, viðhorf Nara til list-
arinnar og vestræns neysluheims er
óhjákvæmilega ólíkt viðhorfum
bandarískra pop- listamanna upp úr
miðri síðustu öld. Þeir fengust við
einkenni nýtilkomins neyslu-
samfélags í verkum sínum en við-
fangsefni Nara er af sálfræðilegri
toga, hann leitast við að birta samspil
persónulegs hugarheims við samtíma
sinn.
Líkt og japanski rithöfundurinn
vinsæli Haruki Murakami heillaðist
Yoshitomo Nara mjög af vestrænni
poptónlist á yngri árum og gerir
kannski enn. Poptónlist hljómar í litlu
tæki á sýningunni og aðalmynd-
persóna Nara er upptekin af poppi,
rokki og róli. Hér birtist greinilega
það samspil japanskrar og vestrænn-
ar menningar sem er undirliggjandi í
verkum listamannsins.
Persónan sem birtist á flestum
myndum Nara er lítil stúlka í jap-
önskum teiknimyndastíl, manga, með
allt of stór augu og höfuð miðað við
búkinn, líkamseinkenni sem við
þekkjum orðið vel á vesturlöndum í
gegnum leikfangaiðnaðinn og víðtæk
áhrif manga. En ólíkt sléttum og
felldum persónum teiknimyndasagna
er stúlkan á myndum Nara ekki full-
komin. Enn fremur sjást stundum
vinnubrögð listamannsins þar sem
hann hefur strokað út og breytt, en
hvort tveggja undirstrikar ófull-
komleika. Stúlkan spilar stundum
rokk og ról, eða heldur á vopni. Hún
sýnir af sér uppreisnarkennd tilþrif á
sakleysislegan hátt, líkt og hún hermi
kannski eftir þeim stóra heimi sem
áhorfandinn veit að umlykur hana
frekar en að Nara dragi hann beinlín-
is fram í verkunum. Súrrealísk áhrif
birtast í óvenjulegum samsetningum,
tré eða hús vaxa t.d. stundum upp úr
höfði persónanna. Stúlkan er greini-
lega kvenkyns en kvenleikinn þjónar
kannski einna helst þeim tilgangi að
draga fram varnarleysi og sakleysi.
Stórt málverk á endavegg er líkt og
endapunktur sýningarinnar. Risa-
vaxið andlit og stór augu stara á
áhorfandann en í augunum ríkir óljós
ringulreið, það er freistandi að lesa úr
þeim ringulreið heimsins.
Innsetningin í heild skapar göngu-
leið í rýminu. Hún samanstendur af
trékössum sem notaðir eru við flutn-
ing og geymslu listaverka og vísar
þannig til stærra samhengis verka
listamannsins. Inn á milli eru verk
Nara í formi lítilla herbergja sem
áhorfandinn getur gægst inn í eða
jafnvel farið inn. Herbergin og lítil
skot inn á milli kassanna bjóða upp á
óvænt augnablik á vegferð áhorfand-
ans um heim Nara, barnslegan og
sakleysislegan við fyrstu sýn en áleit-
inn þegar nánar er að gáð.
Í endalausri uppreisn
Morgunblaðið/Heiddi
MYNDLIST
RAGNA
SIGURÐARDÓTTIR
Kassar
„Herbergin og lítil skot inn á milli
kassanna bjóða upp á óvænt
augnablik,“ segir í dómnum.
Risavaxið andlit og
stór augu stara á
áhorfandann en í
augunum ríkir óljós
ringulreið.
LISTASAFN REYKJAVÍKUR,
HAFNARHÚS | Yoshitomo Nara + YNG,
Innpökkuð herbergi
Til 3. janúar 2010. Opið alla daga 10-
17, en 10-22 fim. Aðgangur ókeypis.
bbbmn
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 2009
12 LesbókGAGNRÝNI
Á
Kjarvalsstöðum stendur nú
yfir sýningin „Blik“ þar sem
sýnd eru verk eftir íslenska
listamenn sem tengja má
Op-listinni (Op Art). Sýningunni er
ætlað að hverfast um Eyborgu Guð-
mundsdóttur (1924-1977) en auk
mynda hennar má sjá verk eftir Hörð
Ágústsson, Jón Gunnar Árnason,
Arnar Herbertsson, Hrein Friðfinns-
son, Helga Þorgils Friðjónsson, JBK
Ransu og Ólaf Elíasson.
Eyborg og Hörður voru af sömu
kynslóð og unnu bæði í anda geó-
metrískar afstraktlistar. Skyldleiki
er með verkum þeirra frá 7. og 8. ára-
tug síðustu aldar, ekki síst þar sem
skálínur eða rendur mynda uppistöðu
verkanna. Margir þekkja límbands-
verk Harðar (unnin með lituðu lím-
bandi). Færri þekkja líklega verk Ey-
borgar, en þó hefur handbragð
hennar síast inn hjá gestum á Kaffi
Mokka í gegnum tíðina þar sem verk
hennar hefur hangið í glugganum frá
1966. Nákvæmlega unnin og út-
hugsuð verk þeirra beggja ögra
skynjun þess er rýnir í þau og sér liti
sem ýmist hörfa, koma á móti manni
eða fara á hreyfingu við jaðar sjón-
sviðsins. Í verki Eyborgar, Tileinkun,
skapar hún rýmisblekkingu innan
myndheimsins en það er hreyfing
gesta í sýningarrýminu sem full-
virkjar skynrænan leik í plexíverkum
frá 1967. Verkin lýsa tengslum Op-
listarinnar og hreyfilistar (Kinetic
Art). Í því samhengi saknar maður
verka eftir Dieter Roth sem hann
vann hér á landi undir slíkum form-
merkjum, ekki síst flettibókanna frá
6. áratugnum. Hörður Ágústsson var
jafnframt einn þeirra sem áttaði sig á
framúrskarandi gildi verka Roths á
þessum árum.
Listamenn sem tengjast SÚM-
hópnum eiga verk á sýningunni, þ.e.
Jón Gunnar Árnason, Hreinn Frið-
finnsson og Arnar Herbertsson. Roth
hafði mikil áhrif á unga myndlist-
armenn sökum tengsla sinna við evr-
ópska framúrstefnu en einnig má
ætla að afbragðshandverk og tækni-
kunnátta, sem birtist einkum í upp-
hafi ferilsins, hafi skilað sér til
margra SÚM-listamanna. Stál lék
t.d. í höndunum á Jóni Gunnari, en
einkar fáguð útfærsla spegilstáls-
verks hans Gravity magnar rým-
isblekkingu sem verkið kveikir. Sama
má segja um Epherical painting og
gólfverk (Sundmaður) eftir Hrein. Í
nýlegu verki beitir Hreinn hólógram-
stækni á áhrifaríkan hátt. Vandlega
útfærð mynstur í málverkum Arnars
búa yfir sjónbrögðum sem minnir á
útsaumsmynstur í vefnaði. Í verkum
hans, og plexíverkum Eyborgar, má
glöggt skynja tengsl við kúbíska og
fútúríska þræði sem einkenndu ár-
daga framúrstefnu á fyrstu áratugum
sl. aldar.
Hringformið, sterkir litir, mynstur,
speglun, samhverfa – allt eru þetta
einkenni á verkum sýningarinnar.
Formum, litum og tækni er markvisst
beitt til að hafa áhrif á, bregða á leik
með og blekkja skynjunina, eða til að
virkja ályktunarhæfni skynfæranna.
Litsterk, hringlaga form eru ráðandi í
PopOp-verkum JBK Ransu þar sem
skörun og hreyfing forma kveikja frá-
sagnarlegar vísanir í hreyfingu plán-
etanna eða í fyrirbæri afþreying-
armenningar. Verk Helga Þorgils
Friðjónssonar vekja vangaveltur um
huglæga skynjun lita, sem og mynd-
röð Ólafs Elíassonar sem orkar á
tímakennd áhorfandans, t.d. kennd
fyrir ferli dögunar, sólseturs, eða
kólnunar.
Verk Eyborgar eru hér sýnd í
skemmtilegu rímsamhengi, en þau
eru þó ekki í sérstöku aðalhlutverki.
Sýningin hverfist raunar um Op-
listina sjálfa (vert er að benda á
skemmtilega Blik-smiðju þar sem
gestum gefst kostur að átta sig á eig-
inleikum Op-listar). Í því samhengi
sakar ekki að nefna fleiri listamenn
sem þarna hefðu átt erindi. Má þar
nefna tvíeykið Stephen Fairbairn og
Margréti Jóelsdóttur, en þau hafa
lengi unnið markvisst með sjónblekk-
ingar. Verk eftir Sigurð Árna Sig-
urðsson og bræðurna Pétur og Tuma
Magnússyni hefðu einnig verið við
hæfi, m.a. vegna skírskotunar hinna
tveggja fyrrnefndu í trompe l’oeuil-
hefðina. Þarna hefðu líka sómt sér vel
málverk Eggerts Péturssonar og
deplamyndir Birgir Andréssonar sem
vísa aftur í rætur Op-listarinnar í im-
pressjónisma og pointillisma. Á sinn
hátt vekur „Blik“ – þetta vel til
fundna Op-stefnumót – þó verðskuld-
aða og tímabæra athygli á verkum
Eyborgar Guðmundsdóttur.
Sjónræn erting
MYNDLIST
ANNA JÓA
LISTASAFN REYKJAVÍKUR –
KJARVALSSTAÐIR | Blik – Samsýning
Til 8. nóvember 2009. Opið alla daga kl.
10-17. Aðgangur ókeypis. Sýning-
arstjóri: Helgi Már Kristinsson.
Morgunblaðið/RAX
Glerverk „Færri þekkja líklega verk Eyborgar, en þó hefur handbragð hennar síast inn hjá
gestum á Kaffi Mokka í gegnum tíðina þar sem verk hennar hefur hangið í glugganum.“
Hringformið, sterkir
litir, mynstur, speglun,
samhverfa – allt eru
þetta einkenni á verk-
um sýningarinnar.
Kvikmyndir
Andkristur - Antichrist bbbbm
Í anda Strindbergs teflir Trier fram
tveimur persónum sem kljást í sál-
fræðilegri baráttu um hugarforræði.
Hjónin elska hvort annað, en frægasta
afbrigði ástarinnar, heiftin, eitrar líf
þeirra og þau keppast leynt og ljóst að
því að klekkja fólskulega hvort á öðru.
Hann er lærður fulltrúi feðraveldisins –
sálfræðingur með stórmennskubrjálæði, sem telur sig útvalinn
frelsara konu sinnar. Hún er þjökuð sálarsýki, á gandreið óbeisl-
aðrar undirmeðvitundarinnar og knúin af dauðahvöt...
Framvindan er órökleg, söguþráðurinn rýr og lítið um haldbæran
boðskap. Þetta er því ekki hefðbundin frásagnarkvikmynd sem
stýrir meginstraumsáhorfi og er rík af skemmtanagildi. And-
kristur býður upp á mikla fræðilega umræðu og túlkun, en það
má finna henni til foráttu að hún er fólskuleg árás á vammlausa
blygðunarkennd áhorfenda. Blöskrun þeirra og umtal eykur þó
kaldhæðnislega hróður myndarinnar sem verður vafalaust titluð
meistaraverk ef hún hlýtur einhvern tímann náð.
Hjördís Stefánsdóttir
Leiklist
Borgarleikhúsið - Heima er best
Á hverjum degi leika þeir feðgar leikrit,
eins konar farsa sem faðirinn hefur samið.
Hann þvingar bræðurna til að taka þátt í
skrípaleiknum og þurfa þeir að leika allar
persónur verksins nema persónu föðurins.
Sagan sem er leikin byggist á fortíð mann-
anna á Írlandi og er afskræmdur veruleiki
þess sem í raun gerðist. Þessi farsi er til-
vistargrundvöllur fjölskyldunnar, heldur
henni saman og án hans kemst „efinn inn um dyrnar“...
Jón Páll Eyjólfsson leikstjóri hefur yfirleitt ekki ráðist á garðinn
þar sem hann er lægstur og hefur útfært verkið af mikilli natni.
Leikritið flokkast undir kolsvarta kómedíu en andlegt ofbeldi og
hryllingur eru ekki langt undan. Það verður að viðurkennast að
verkið minnti nokkuð á sýninguna Vestrið eina sem sýnt var á
síðasta leikári. Þar var einnig á ferð írskt verk, með sama leik-
stjóra og aðalleikara og fjallaði einnig um sérkennileg samskipti
bræðra. En við uppsetningu á Nýja sviði Borgarleikhússins er
valinn maður í hverju rúmi. Leikararnir standa sig allir með mikilli
prýði, skipta um hlutverk vandkvæðalaust án þess að fipast og
fara vel með textann.
Ingibjörg Þórisdóttir
Myndlist
Kling & Bang gallerí – And-
vökur. Samsýning níu kan-
adískra listamanna. Sýningu
lýkur 4. október. bbbmn
Sýningarstjórinn David Diviney,
sem hefur áður komið við sögu
hjá galleríinu, ku hafa sótt inn-
blástur til Stephans G. Stephanssonar og samþættingu menn-
ingarstrauma sem Klettaskáldið hefur tekist á við í list sinni og
gætir jafnvel ljóðrænna strauma á sýningunni...
Svona samsýningar í galleríum, með þetta einu til tveimur verk-
um á mann, þykja mér sjaldan spennandi. En „Andvökur“ er
margslungin sýning sem ber að gefa góðan tíma, vilji maður
njóta hennar til fulls. Listamennirnir bregðast einkar vel við að-
stæðum og ná að gefa rýminu heildstæða mynd. Spaugsemi er
þar einkennandi og kemur hún til af vali sýningarstjóra fremur en
að það séu séreinkenni á kanadískri list. Og fyrir mitt leyti hittir
þessi sýning í mark.
Jón B. K. Ransu
Í GANGI
Víkingar og skáld
Greinar og ritgerðir
e. Jónas Gunnar Einarsson
Vinja útgáfufélag - www.vinja.is