Morgunblaðið - 24.03.2009, Qupperneq 23

Umræðan 23
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. MARS 2009
Frískaðu
upp á grillið
Lífgaðu upp á
skjólgirðingun
aGerðu g
arðhús-
gögnin eins og
ný
vorverki
n!Allt f
yrir
Vorverkin!
Kynning á viðh
aldi á
garðhúsgögnum
, pallinum,
skjólgirðingum
og grillinu í
BYKO Kauptún
i!
ALLIR hafa tekið
eftir breyttum að-
stæðum í þjóðfélaginu
og þurfa margir at-
vinnurekendur að
bregðast við breyttum
rekstrarskilyrðum fyr-
irtækja sinna. Margir
þurfa að takast á við taprekstur sök-
um efnahagsaðstæðna og gera við-
eigandi ráðstafanir vegna þess. Þá
liggur beinast við að segja upp
starfsfólki, lækka starfshlutfall eða
að segja upp áður gerðum ráðning-
arsamningum og gera nýja samn-
inga sem boða lakari kjör fyrir
starfsmenn. Þetta er stundum nauð-
synlegt að gera svo grundvöllur sé
fyrir áframhaldandi rekstri fyr-
irtækis.
Þó virðist þetta ekki vera ein-
skorðað við fyrirtæki sem takast á
við taprekstur. Orðrómur hefur ver-
ið í samfélaginu um að einstaka at-
vinnurekendur misnoti stöðuna í
samfélaginu, þurfi ekki að verja fyr-
irtæki sín fyrir taprekstri heldur
verji þeir þess í stað hagnað fyr-
irtækisins. Þeir sætta sig ekki við að
hagnaðurinn sé minni en á góð-
æristímum og keppast því við að
halda í fyrri hagnað. Til að halda í
þann hagnað hafa þeir meðal annars
farið eftir því fordæmi sem fjöl-
margir ráðamenn hafa gefið, þeirra
á meðal sjálfur forseti íslenska lýð-
veldisins, þeir lækka launakjör. Því
miður virðist eins og fordæmið hafi
eitthvað skolast til í hausnum á þeim
vegna þess að þeir lækka laun
starfsmanna sinna en ekki eigin
laun eins og fordæmið gefur til
kynna. Ótti almennra starfsmanna
við atvinnuleysi og það sem því
fylgir gerir atvinnurekandanum
kleift að haga sér á þennan hátt.
Maður, mér vel kunnugur fékk
fyrir skömmu að kenna á annarri
sorglegri birtingarmynd harðæris-
ins og þeirrar stefnu
einstakra atvinnurek-
anda að nýta sér ótta
manna við atvinnu-
leysi. Eftir um tíu ára
starf fyrir ákveðið fyr-
irtæki ákvað hann
haustið 2007 að hefja
háskólanám. Þegar
hann tilkynnti for-
stjóra fyrirtækisins
þessa ákvörðun reyndi
forstjórinn hvað hann
gat að telja honum
hughvarf, meðal ann-
ars með boði um hækk-
uð laun. Maðurinn lét ekki undan
gylliboðum og hóf sitt nám.
Um síðustu áramót lauk mað-
urinn umræddu námi. Þá var at-
vinnuleysi orðið raunverulegt
vandamál á landinu og erfitt að
verða sér úti um vinnu. Forstjóri
fyrirtækisins frétti af atvinnuleysi
mannsins og boðaði hann á fund.
Hann bauð honum fullt starf fyrir
75% af þeim launum sem hann hafði
áður boðið honum fyrir sama starfs-
hlutfall. Að auki gerði hann honum
ljóst að hann fengi ekki starfið nema
að því skilyrði uppfylltu að hann
myndi afsala sér þeim lögbundnu
réttindum sem hann myndi vinna
sér inn til sumarleyfis. Það er
skemmst frá því að segja að mað-
urinn lét ekki stjórnast af óttanum
við atvinnuleysið og afþakkaði þetta
vægast sagt lítilsvirðandi og dóna-
lega tilboð.
Margt bendir til að það sé fylgni á
milli þess hvernig starfsmanni líður
á vinnustað og afkasta hans í
vinnunni. Því ánægðari og glaðari
sem starfsmaðurinn er í vinnunni,
því meira og vandaðra verki afkast-
ar hann. Að sama skapi fer þetta
akkúrat hina leiðina sé starfsmað-
urinn óánægður og ósáttur. Því bið
ég atvinnurekendur um að hugsa
dæmið til enda þegar þeir láta sér
detta í hug að nýta harðærið til að
halda í fyrri hagnað með þessum
hætti. Þeir mega einnig hafa í huga
að það er ekki eingöngu þeirra út-
sjónarsemi og snilld að þakka að
þeir hafa ráð á að kaupa sér sum-
arhús á Kanarí og stífbónaðan Benz
í innkeyrsluna við einbýlishúsið sitt.
Þessu hefðu þeir aldrei áorkað nema
vegna hins almenna starfsmanns.
Hinn almenni starfsmaður sem
vinnur á gólfinu, starfsmaðurinn
sem hugsanlega tekur á sig launa-
skerðinguna og afsalar sér lögbund-
um rétti til sumarleyfis af ótta við að
geta ekki brauðfætt börnin sín,
starfsmaðurinn sem framkvæmir
hlutina í fyrirtækinu, á helminginn
af heiðrinum, ef ekki meira.
Það er eins í þessu eins og með
manninn sem freistar þess að klífa
upp metorðastigann. Þú þarft að
vera almennilegur við þá sem þú
mætir á leiðinni upp stigann vegna
þess að þú mætir sama fólki á leið-
inni niður stigann aftur.
Atvinnurekendur
út af sporinu
Arnór Bjarki
Blomsterberg skrif-
ar um tengsl líð-
anar starfsmanns á
vinnustað og af-
kasta hans í
vinnunni
» Þú þarft að vera
almennilegur við
þá sem þú mætir á leið-
inni upp stigann vegna
þess að þú mætir sama
fólki á leiðinni niður
stigann aftur.
Arnór Bjarki
Blomsterberg
Höfundur er kjötiðnaðarmaður
og nemi.
FYRIR tæpum átta
árum skrifaði ég grein
í Mbl. undir yfirskrift-
inni „Kvótauppgjörið“
sjá vefslóðina http://
www.mbl.is/mm/
gagnasafn/grein. html?
grein_id=609203. Í
niðurlagi greinarinnar
sagði m.a.:
„Ég tel fiskveiðistjórn síðasta ára-
tugar mesta samfélagslega ógæfu-
verk sem framið hefur verið í sögu
þjóðarinnar. Mig skortir vit til að sjá
og skilja hagkvæmnina í rekstri
stórútgerðanna og hagræðinguna í
ótrúlegri skuldasöfnun með veði í
sameign þjóðarinnar. Ég skil heldur
ekki hagkvæmnina í að svipta sjáv-
arbyggðirnar lífsbjörginni og láta
þeim síðan blæða út. Enn síður sé
ég árangur af uppbyggingu fiski-
stofnanna, sem allt miðaðist við í
fyrstu. Mig brestur einnig skilning á
nauðsyn þess að færa fáum útvöld-
um allar auðlindir miðanna kringum
Ísland til einkaeignar. … Já, mig
skortir skilning en mig skortir hins
vegar ekki réttlætistilfinningu til að
finna sársaukann í því samfélagi
sem alsett er kaunum kvótaherleið-
ingarinnar. Sú stund mun áreið-
anlega renna upp, að menn munu
spyrja hvernig annað eins og þetta
gat gerst á Íslandi á síðustu áratug-
um 20. aldarinnar …“
Tilefni þess að ég rifja þetta upp
nú er afbragðsgóð grein átta guð-
fræðinga í Morgunblaðinu 1. mars
sl., „Þjóð í fjötrum ranglætis – frá
öryggi til örbirgðar“, þar sem fjallað
er um siðferðisbrest og ranglæti í
þjóðfélagi okkar. Þar er margt afar
vel sagt og í tíma talað en ég staldr-
aði ekki síst við eftirfarandi kafla: „
Í nokkrum vel afmörkuðum áföng-
um hafa meiri fjármunir verið fluttir
á skömmum tíma frá þjóðinni og í
færri hendur en dæmi eru til á öðr-
um skeiðum í síðari tíma sögu okk-
ar. Er hér átt við úthlutun framselj-
anlegs gjafakvóta á sínum tíma,
ófaglega einkavæðingu bankanna á
grundvelli pólitískra helmingaskipta
og loks framrás útrásarvíkinga á
undanförnum misserum. Þetta
ástand ber merki um siðrof sem
leiddi til þess að brotið var gegn
mikilvægum siðferðislegum gildum.
Hagsmunir hinna fáu voru teknir
fram yfir almannahagsmuni.“ Það er
ekki á hverjum degi sem hópur
virtra guðræðinga Þjóðkirkjunnar
gefur stjórnmálamönnum Íslands
slíka einkunn, en þeir eiga hana
fyllilega skilið.
Ekki óraði mig fyrir því að fjár-
málakerfi þjóðarinnar myndi á
nokkrum haustdögum 2008 hrynja
eins og spilaborg. Því síður datt mér
í hug að með því kæmi upp staða þar
sem hægt væri að líta þannig á að
gjafakvótinn væri í reynd kominn í
eigu þjóðarinnar eftir nærri 20 ára
vörslu í einkaeign. Í fyrrnefndri
grein minni talaði ég um ótrúlega
skuldasöfnun fyrirtækja með veði í
sameign þjóðarinnar. Hún var þó
smáræði vorið 2001 miðað við það
sem orðið var haustið 2008. Talið er
að sjávarútvegurinn skuldi nú um
500 milljarða króna eftir 20 ára hag-
ræðingu. Það jafngildir brúttóverð-
mæti alls þorskafla af Íslandsmiðum
upp úr sjó í 15 -20 ár miðað við þær
heimildir sem nú eru til staðar.
Veiðarnar munu aldrei duga fyrir
skuldunum. Ég lýsti því í grein
minni 2001 hvernig kvótaverð var
búið til af útgerðum til að auka veð-
hæfni fyrirtækjanna. Þá var kvótinn
kominn í 1 milljón króna pr. tonn af
óveiddum þorski. Áður en allt
hrundi var kvótaverðið komið yfir 4
milljónir pr. tonn. Munurinn nú og
fyrir átta árum var þó sá að enginn í
raunverulegri útgerð var að kaupa
aflaheimildir á 4 milljónir kr. tonnið
heldur bjuggu einkavæddu bank-
arnir til sýndarviðskipti með kvóta
sín á milli til að búa til veð og þannig
réttlæta meiri lánveitingar til út-
gerðarfyrirtækjanna.
Þetta var það sem ég
kalla Sterling-
viðskiptaaðferðina,
sem flestir þekkja nú
til.
Nú er kvótaverðið
fallið og ríkisbankarnir
stunda ekki lengur
froðuviðskipti á grund-
velli syndandi fiska í
sjónum, ekki frekar en
vatnsorkufyrirtæki fá
að veðsetja rign-
inguna. Meirihluti
skulda sjávarútvegarins er beint
eða óbeint hjá bönkum í ríkiseigu.
Með fallin veð er stór hluti af út-
gerðarfyrirtækjum landsins tækni-
lega gjaldþrota og því er eðlilegt að
ríkisbankarnir eignist þau. Þar með
væri kvótinn aftur kominn í hendur
þjóðarinnar og hægt að byrja á nýj-
um grunni. Vinda ofan af siðleysinu,
óréttlætinu og alþjóðlegu lagabrot-
unum sem skapað var með kvóta-
kerfinu. Kerfi sem ofboðið hefur
öllu fólki sem sett hefur sig inn í
þessi mál og hefur óbrenglaða sið-
ferðiskennd. Græðgis- og siðleysi-
svæðingin í samfélaginu byrjaði
nefnilega með kvótakerfinu. Síðan
breiddist hún út, ekki síst eftir að
einkabankarnir eða forverar þeirra
settu á stofn peningaþvættisstofn-
anir í útlöndum, m.a. til að þvo slor-
ið og skattana af kvótapeningunum
áður en þeir fóru síðan heim aftur
eða til fjarlægra eyja.
Fram undan eru alþingiskosn-
ingar og allir flokkarnir sem bera
ábyrgð á kvótanum ætla að bjóða
fram. Fróðlegt verður að sjá hvort
þeir munu bjóða okkur kjósendum
upp á óbreytt einkakvótakerfi.
Ef svo verður á ég ekkert erindi á
kjörstað. Þá verð ég enn að bíða og
vona að maður lifi það að siðrofinu
ljúki.
Magnús Jónsson
spyr um hug stjórn-
málaflokka til
kvótakerfisins
» Fram undan eru
alþingiskosningar
og allir flokkarnir sem
bera ábyrgð á kvótanum
ætla að bjóða fram.
Magnús Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur.
mjonsson@simnet.is
Kvótanum skilað