Morgunblaðið - 11.06.2009, Qupperneq 20

20 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 2009
FRÉTTASKÝRING
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
ÁSTÆÐUR eru fyrir því að ORF
Líftækni valdi að erfðabreyta byggi
til að framleiða sérvirk prótein. Þyk-
ir plantan henta vel til að afmarka
ræktunina á Íslandi, að sögn Björns
Lárusar Örvar framkvæmdastjóra.
Hann hélt framsögu á kynningar-
fundi Umhverfisstofnunar í fyrra-
dag, ásamt fulltrúum Náttúrufræði-
stofnunar, Umhverfisstofnunar,
meirihluta ráðgjafarnefndar um
erfðabreyttar lífverur og tveggja
nefndarmanna sem skiluðu séráliti.
Æxlast ekki við aðrar tegundir
Í fyrsta lagi á viðkomandi tegund
byggs engan þekktan ættingja í líf-
ríki Íslands, sem hún getur æxlast
við og eignast frjó afkvæmi með á
náttúrulegan hátt. Helgast það af
því að erfðabreytta byggið er tví-
litna, semsagt með tvo litninga af
hverri gerð í hverri frumu, en lang-
flestar tegundir í íslenskri náttúru
eru fjöllitna. Þar á meðal eru mel-
gresi, villibygg og það bygg sem
bændur rækta til fóðurframleiðslu.
Árin 2004 til 2006 var gerð rann-
sókn við LbhÍ á mögulegri víxl-
frjóvgun tvílitna byggsins við það
sem ræktað er til matvælafram-
leiðslu. Voru tegundirnar ræktaðar
með aðeins einn metra á milli og nýj-
ar plöntur á því bili skoðaðar. Skoð-
aðar voru um 750.000 plöntur og
fannst enginn kynblendingur.
Fræ dreifast stutt frá plöntunni
Í öðru lagi þrífst plantan illa utan
ræktunarreita og á mjög erfitt upp-
dráttar þar, ef hún á annað borð sáir
sér þangað. Hefur þetta verið prófað
við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Spáð er hlýnandi veðurfari á þessari
öld og því er ekki útilokað að þetta
breytist. Hins vegar þarf að hafa í
huga að tilraunaleyfið sem deilt er
um gildir bara í fimm ár.
Gerðar hafa verið rannsóknir á
dreifingu fræja plöntunnar en þær
sýna að sáralítið fer lengra en 35
metra út fyrir viðkomandi reit, enda
fræin eðlisþung. Að sögn Björns
Lárusar urðu vindhviður allt að 44
metrum á sekúndu á Hvanneyri, á
tilraunartímanum. Í kringum fyrir-
hugaða útiræktun í Gunnarsholti
verða 300 metra breið öryggissvæði.
Þar að auki verður hið verðmæta
prótein í fræinu sjálfu og best að
vinna það áður en fræið fullþroskast
og fellur af. Við spírun fræsins
eyðist próteinið nefnilega. Eitthvað
verður þó eftir, fellur í jörðina og
verður étið af músum eða fuglum.
Hjá því verður ekki komist.
Hér skilur verulega á milli skoð-
ana leikmanna og erfðafræðinga í
málinu. Greinilegt er að skoðun
erfðafræðinga er sú að engin áhætta
sé af þessu. Próteinið meltist í melt-
ingarvegi dýra, þar á meðal manna,
eins og önnur. Þetta sérstaka pró-
tein er að sögn Björns Lárusar í
vöðvum og blóði allra spendýra og
neyta menn og ýmis dýr þess reglu-
lega. Hið sama á við um erfðaefnið í
allri plöntunni, sem ýmist meltist
eða rotnar í jarðveginum eins og
hvað annað. Undir þetta tók Trausti
Baldursson, fulltrúi Náttúrufræði-
stofnunar á fundinum.
Engar tilraunir á músum?
Erfðafræðingar voru spurðir á
fundinum hvort gerðar hefðu verið
tilraunir á músum og þær látnar éta
erfðabreytta byggið til að kanna
áhrifin. Ekki var að heyra að slík
rannsókn hafi verið gerð, en frekar
að erfðafræðingum þætti það óþarft,
út frá þekkingu sinni á líffræði. Hins
vegar er ekki víst að almenningi
þyki það óþarft. Eðlilegt er að leik-
menn velti því fyrir sér hvort hér
gerist vísindamennirnir dramblátir
og kærulausir, eða ekki.
Um áhrif erfðaefnisins á bakt-
eríur í jarðveginum sagði Björn að
svokallað innskot hafi verið sett á
viðbætta genið. Bakteríur geti því
ekki tjáð það, eða tekið upp í erfða-
mengi sitt.
Öryggi – eða áhætta?
750.000 plantna úrtak sýndi enga víxlfrjóvgun erfðabreytts byggs við venjulegt
Þrífst illa utan ræktunarreita og fræin fjúka mest rúma 35 metra í fárviðrum
Morgunblaðið/Þorkell
Skiptar skoðanir Húsfyllir var á kynningarfundi Umhverfisstofnunar og heitar umræður. Djúp gjá var svo sannarlega á milli skoðana fólks á málefninu.
ORF Líftækni gerir miklar ráð-
stafanir til að afmarka hið erfða-
breytta bygg sitt í íslenskri nátt-
úru. En má finna snögga bletti á
þessum ráðstöfunum? Eru of
margir óvissuþættir fyrir hendi?
JÓN Á. Kalmans-
son, siðfræð-
ingur og fulltrúi í
ráðgjafarnefnd
um erfðabreytt-
ar lífverur, til-
greinir tvær
ástæður fyrir því
að hann leggst
gegn leyfisveit-
ingu til ORF Líf-
tækni.
Sú fyrri er skortur á umræðu,
sem grundvelli fyrir lýðræðislegri
ákvörðun. Fólk skiptist í fylkingar í
málinu, eins og oft þegar svara eigi
stórum siðferðilegum spurningum.
Djúp og óbrúanleg gjá sé á milli
fylkinganna. Miklu meiri tíma þurfi
því til að ræða málið, ef til vill
nokkur ár, en á meðan þurfi hags-
munaaðilarnir einfaldlega að bíða.
Annars verði teknar ákvarðanir án
fullnægjandi skoðunar og umræðu.
Síðari ástæðan er almennar efa-
semdir Jóns um þekkingu mannsins
á afleiðingum gjörða sinna fyrir
náttúruna. Slepping erfðabreyttra
lífvera sé stór ákvörðun sem ekki sé
enn séð fyrir endann á.
Kjörorð Vesturlandabúa sé ekki
að lifa í sátt við náttúruna og með
þeim takmörkunum sem hún setur,
heldur hvernig fólk geti notfært sér
hana til að fá það út úr henni sem
fólk langar í.
Hagsmunir bíði
eftir lýðræðinu
Jón Ásgeir
Kalmansson
„ÞAÐ er hægt að
gera þetta í lok-
uðu rými með
öruggum hætti,“
sagði Gunnar Á.
Gunnarsson,
nefndarmaður í
ráðgjafarnefnd-
inni. Hann skil-
aði séráliti, gegn
leyfisveitingu, en
sjö erfðafræðing-
ar mynduðu meirihlutann.
Gagnrýndi Gunnar að bygg-
plönturnar yrðu í margháttuðum
en órannsökuðum tengslum við líf-
ríkið á ræktunartímanum.
„Mikið magn plöntuleifa, þar á
meðal fræja, verður tínt upp af
músum og fuglum, blandast jarð-
vegi og grunnvatni,“ sagði hann.
Þá hafi afmörkun útiræktunar
reynst útilokuð víðast hvar og til-
raunir með fóðrun dýra sýni mikil
neikvæð áhrif. Víxlfrjóvgun við
villtar tegundir eins og melgresi sé
ekki útilokuð og líkur á því að
plönturnar dreifi sér út í náttúruna
aukist með hlýnandi veðurfari.
Mikið vanti upp á heilsufarsrann-
sóknir á mönnum vegna þessara
plantna og aukin athygli beinist nú
að erfðabreytingarferlinu sjálfu og
skaðlegum áhrifum þess.
Var hann gagnrýndur úr sal fyrir
að geta ekki heimilda og kvaðst þá
gera það við fyrsta tækifæri.
Margháttuð og
órannsökuð tengsl
Gunnar Ágúst
Gunnarsson
Að hverju þarf að gæta áður en
erfðabreyttri lífveru er sleppt?
Í aðalatriðum þarf að svara þremur
stórum spurningum áður en leyfi fyr-
ir svona starfsemi er veitt.
Í fyrsta lagi: Mun hin erfðabreytta líf-
vera gera innrás í vistkerfið og taka
það yfir að hluta eða í heild?
Í öðru lagi: Mun hún æxlast við villtar
plöntur eða aðrar landbúnaðarjurtir
og kannski, í kjölfarið, hafa ófyrirséð
áhrif á lífríkið?
Í þriðja lagi: Mun lífveran, eða leifar
hennar, hafa óæskileg áhrif á villt
dýr, örverur, jarðveg eða jafnvel
grunnvatn?
Er nú þegar búið að svara öllum
þessum spurningum neitandi?
Já, og þeim tveimur fyrstu með ansi
sannfærandi hætti. Svörin við síð-
ustu spurningunni hafa frekar verið
byggð á almennri líffræðiþekkingu
heldur en sértækum rannsóknum á
umræddri tilraunaræktun ORF Líf-
tækni. Formaður ráðgjafarnefndar
um erfðabreyttar lífverur sagði til
dæmis á fundinum, að nefndin hefði
varla haft ímyndunarafl í að láta sér
detta í hug, að byggið hefði áhrif á
grunnvatn. Svo ólíklegt þykir það.
Efasemdarmenn telja spurningunum
samt ekki nógu vel svarað.
S&S
Eftir Skúla Á. Sigurðsson
skulias@mbl.is
SAMKVÆMT vegaskrá Vegagerðar ríkisins
sem birt var í byrjun árs munu sveitarfélögin
taka við umsjón nokkurs hluta vega sem verið
hafa á könnu ríkisins. Viðræður standa nú yfir
um fjárhagslegt uppgjör vegna yfirfærsl-
unnar. Af hálfu Vegagerðarinnar er lagt upp
með að miðað verði við ástand vega á yfir-
færsludegi. Kostnaður við viðhald veganna að
yfirfærslunni lokinni myndi falla á sveitar-
félögin en sem stendur er ekki útlit fyrir að
sveitarfélögin fái hlutdeild í tekjustofnum rík-
isins sem notaðir eru til vegagerðar og við-
halds.
Í skýrslu sem Samband sveitarfélaga á höf-
uðborgarsvæðinu (SSH) lét vinna kemur fram
að „tekjur“ ríkissjóðs af þeim vegum sem
sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu koma til
með að taka við hafi numið 16-17 milljörðum
króna árið 2007. Er þessi tala fengin út með
því að rannsaka hlutfall umferðar um þessa
vegi af heildarumferð um þjóðvegi landsins.
Samsvarandi hlutfall af tekjustofnum mála-
flokksins verða þá hinar svokölluðu tekjur af
vegunum.
Kostnaðurinn hundruð milljóna
Tekjustofnar vegagerðar og viðhalds vega
eru bein framlög úr ríkissjóði, þungaskattur,
bensíngjald og olíugjald. Samkvæmt upplýs-
ingum frá SSH nema árlegar tekjur ríkisins af
vegum sem þegar eru í umsjón sveitarfélag-
anna um 16 milljörðum.
„Okkur finnst sanngjarnt að það sé skoðað
hvort sveitarfélögin eigi ekki að fá hlutdeild í
þessum tekjum sem af bifreiðum eru til að
standa undir þessum rekstri,“ segir Haraldur
Sverrisson, bæjarstjóri Mosfellsbæjar og for-
maður SSH. Hann segir ekki ljóst hve mikill
kostnaður muni falla á sveitarfélögin en víst sé
að hann muni hlaupa á hundruðum milljóna.
Þessi sjónarmið hafi verið kynnt vegamála-
stjóra. „Hann tók ekkert illa í þetta, sagði
fyrst og fremst að þetta væri pólitísk spurn-
ing,“ segir Haraldur og kveður ákvörðun vera
í höndum Alþingis.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þjóðvegir Tekjur og kostnaður
vegna vega er í skoðun.
Sveitarfélögin borga brúsann
 Þjóðvegir í þéttbýli færðir í umsjá sveitarfélaga landsins af könnu ríkisins
 SSH telur rétt að sveitarfélögin fái hlutdeild í tekjum ríkisins af umferð