Ísfirðingur - 15.12.1961, Blaðsíða 12

12
ÍSFIRÐINGUR
JÓHANNES DAYÍÐSSON:
Syslhinin á Hálsi
Jólxannes Davíðsson
VOR, 1849. Börnin af frambæj-
unum á Ingjaldssandi eru á leið
til sjávar, til að sækja fisk í soðið
og færa pabba mjólk og mat í
verið. Á meðal þeirna er eitt litlu
systkinanna frá Hálsi, fremsta
bænum í dalnum. Líklega er það
Benedikt, eldri bróðirinn.
Börnin eru komin niður á sjáv-
arbakkana og sjá að sexæringur-
inn frá Hrauni er að lenda. Pabbar
iþeirria eru að koma að. En það
hefur brimað, meðan þeir vom á
sjónum, og hvítfextar öldurnar
æða að landi og brotna þyngsla-
lega á sandinum.
Börnin sjá að báturinn tekur
brimróðurinn og horfa á hvernig
honum muni farnast landtakan,
sjá iað ein báran hvolfir sér yfir
bátinn og fyllir hann, og allt
hverfur í brimlöðrið: bátur og
menn, og sjórinn skilaði engu
aftur að þessu sinni. í dag hefur
hann heimtað hinn ægiþunga skatt
af þeim heimilum, sem sóttu til
hans björg í bú. Máske var bátur-
inn ofhlaðinn að þessu sinni, eða
þeir voru heldur utarlega, of nærri
róðnarskerinu. Þetta var þung
blóotaka þessum fámenna dal. Þar
eru aðeins sex jarðir en ábúendur
kannske tólf. Sex menn fóm
þarna í sjóinn, sumur heimilisfeð-
ur, þennan kannske bjarta og
fagra vordagsaftan, en það er bót
i máli, að þetta er síðasta fórnin
fram á þennan dag, sem Ægir
heimtar og tekur við Sæbólssjó,
þó að oft hafi skollið þar hurð
nærri hælum síðan, og sá sem
þessar línur ritar, á það áttræðum
manni suður í Hrafnystu að þakka,
að hann, þrír bræður hans og tveir
ungir efnismenn af sandinum,
hlutu þar ekki vota gröf, einn góð-
viðrisdag seint í ágúst 1912.
Eiríkur bóndi Tómasson í
Hrauni var formaður og eigandi
bátsins er fórst vorið 1849. Einn
háseta hans var Guðmundur, bónd-
inn á ytri bænum á Hálsi.
Ekkja hans Ingibjörg Bjarna-
dóttir bjó þar áfram með börnum
sínum fjórum. Jarðnæðið var lítið.
Háls var 12 hundraða kot og var
þarna a.m.k. tvíbýli, en stundum
var þar þríbýli.
Þessi jörð var eign Sæbólseig-
enda og var prestsmatan á Sæbóli
þar á hvílandi auk leiguánna, svo
jörðin hefur verið tvíleigð, þ.e.
tvær ær með jarðarhundraði, sem
svara þurfti leigum eftir, og var
það talinn þungur skattur, auk
landskuldar.
Má nærri geta að kröpp hafa
verið kjör Ingibjargar á Hálsi
og barnanna hennar ungu,
cftir fráfall heimilisföðursins.
Stritið endalaust og langur vinnu-
c’ jgurinn og farg kvíðans þungt
á herðum ekkjunnar, þegar út af
bar, eins og ein saga, er ég nam
í æsku minni, ber með sér. Það
var á höfuðdegi eitt sinn, er flóð-
gáttir himinsins helltu regni yfir
Sandinn prúða, að Ingíbjörg á
Iiálsi fór að hitta vin- og grann-
konu sína, Kristínu í Hrauni,
ekkju Eiríks Tómassoniar, og sat
hjá henni um daginn, og barmaði
sér mjög og grét yfir veðráttu
þessa merkisdags upp á haustið,
en hún átti lítið hey í garði, en
mikið óþurrkað, bæði fast og laust.
Kristín í Hrauni reyndi að hugga
hana og kvað betur mundi viðra
en áhorfðist.
Börn Ingibjargar bjuggu saman
alla ævi í ytri bænum á Hálsi.
Bjarni einn giftist og bjó með
konu sinni eitt ár á Brekku, næsta
bæ austan ár. Missti þá konu sína
og barn þeirra og flutti sig aftur
að Hálsi og rofnaði ekki systkina-
hópurinn upp frá því, þar til dauð-
inn heimtaði sitt. Benedikt dó
fyrst, skömmu eftir aldamótin,
Kristín fáum árum seinniai, en
Bjarni og Guðfinna lifðu fram á
annan tug aldarinnar.
Öll voru systkinin greind og
minnug og fróð, en dul mjög og
báru mikil merki einangrunar og
krappra kjara uppvaxtaráranna,
ómiannblendin og hlédræg og sein-
tekin, og mundi nú á tímum sagt
að þau hefðu minnimáttarkennd.
Kristín var stórgáfuð kona og
fyrir þeim systkinum, a.m.k. inn-
anbæjar.
Systurnar áttu ekki afkvæmi,
en Benedikt gat son við vinnukonu
þeirra systkina, Jónínu Jónsdótt-
ur, ættaðri úr Dýrafirði. Var hún
lítilia manna og ekki mikil fyrir
sér. Kristín annaðist uppeldi
sveinsins, er heitinn var Guðmund-
ur eftir föður þeirra. Vera má að
Kristínu hafi þótt bróðir sinn taka
niður fyrir sig, því haft er eftir
henni um Guðmund litla: „Hann
á enga móður, hann kom út úr
þúfu.“
En allt um það þá var Jónína
kyrr sem vinnukona hjá systkin-
unum, og síðan bústýra hjá Guð-
mundi syni sínum, eftir lát þeirra
systra, þar til 1920 að þau fluttu
frá Hálsi að Leynimýri í Reykja-
vík, en Háls fór í eyði.
Systkinin í ytri bænum á Hálsi
bjuggu góðu og gagnsömu búi og
hjá þeim var aldrei búsvelta, en
sparsöm voru þau og nýtin með
ciíbrigðum. Gott var að koma til
þeirra, matur góður og nægur, en
gestir fáséðir, og þau gerðu sér
ekki tíðförult á aðra bæi. Skyrið
á Hálsi var hnausþykkt og gott,
lundabaggarnir svo að sást varla
dökkt í og hangiketið feitt, enda
beitin svo kjarngóð, að sagt var,
að gemlingarnir lifðu þó að bera
þyrfti þá upp í hálsinn á vorin.
Aldrei var þeim Hálsbræðrum
heyvant, en víðir rifu þeir á hverju
hausti og tálguðu niður í fé og
kýr til heydrýginda, enda gekk fé
þeirra jafnan vel undan. En fáum
sýndu þeir hús sín eða hey, og
þröngar voru geiliamar í hey-
kumblunum, og kvörtuðu skoðun-
armenn yfir að komast þar um,
enda grunur minn að þeim bræðr-
um muni hafa þótt slík hnýsni ó-
þörf.
Fólk þetta var mjög seintekið
og taldi ekki boðlegt að bjóða
gcstum inn í slik hreysi, enda voru
húsin lágreist og þröng, torfbað-
stofa undir röftum og hlóðaeldhús.
Viar það eina baðstofan, sem ekki
var undir súð, eða þiljuð, er ég
vissi um í mínu ungdæmi, og þetta
var líka eini bærinn, eftir aldamót,
sem ekkert eldunartæki átti úr
járni.
En þegar inn var komið, voru
móttökumar bæði alúðlegar og
rausnarlegar, og gestinum virt til
lítillætis og ágætis að þiggja beina
í kotinu. — Þegar Guðmundur litli
þurfti að fara að lesa fyrir prest-
inn, þá fannst Kristínu fóstm hans
ófært að presturinn sjálfur kæmi
inn í slíkt hreysi, sem torfbærinn
þeirra var, og fór hún með hann
fram í fremri bæinn svo hann gæti
stafað þar.
En presturinn, sem var séra
Þórður Ólafsson á Gerðhömrum,
neitaði að láta drenginn lesa nema
í sínum eigin bæ, og varð svo að
vera. Þá var líka ísinn brotinn, og
kom hann jafnan síðan við í ytri
bænum á Hálsi er hann kom
göngumóður af heiðinni og þáði
þar góðgerðir og hvíld, og þótti
báðum gott.
Ekki man ég Kristínu glöggt.
Þær systur hafa sjálfsagt aldrei
farið út af bæ, nema til kirkju, og
aldrei sá ég þær á Álfadal öll mín
uppvaxtarár.
Bræðumir Bjarni og Benedikt
vom lágir vexti, en þreknir, hæg-
látir mjög í fasi og orðfáir, rauð-
skekkjaðir og rauðleitir í andliti
og búlduleitir. Systurinni Guð-
finnu svipaði mjög til þeirra.
Þeir komu nokkrum sinnum að
Álfadal, á leið til sjávar, enda
skipsfélagar föður míns á hverju
vori. Réru hjá Eiríki Sigmunds-
syni bónda í Hrauni á sexæringi
hians „Hreggviði".
Aldrei fóm þeir að og frá sjó
öðruvísi en gangandi, áttu þó einn
hest, sem Bleikur hét, mesti
stólpagripur, kallaður Blöðru-
Bleikur, enda var blaðra framan
á flipa hans, líkt og sagt er á sæ-
nautum. Bleikur fór aldrei úr
holdum en var hægferðugur, eins
og eigendurnir en bar baggann
sinn.
Aldre gengu þeir samsíða, held-
ur gekk Benedikt á undan, en
Bjarni 20—30 föðmum á eftir,
fetuðu hægt og rólega, án þess að
líta til hægri eða vinstri. Þetta
fannst okkur bræðrunum skrítið,
en við höfðum gott tækifæri til
að fylgjast með ferðum þeirra, þar
sem gatan lá rétt fyrir neðan túnið
á Álfadial.
I Hraunsbúðinni voru þeir
rekkjufélagar og var rúm þeirra
fyrir þverum gafli. Koffort höfðu
þeir undir mat sinn, en enginn sá
hvað þeir snæddu, því að á meðan
þeir borðuðu, höfðu þeir koffortið
á hnjánum og opnuðu lokið til
hálfs og létu brún þess hvíla á
höfði sér. En skipsfélaga þeirra
grunaði, að svo fornbýlir sem
þeir voru taldir, þá mundu þeir
luma á ýmsu því góðgæti, sem
hinir áttu ekki til, og hafi því ekk-
ert kært sig um að flíka.
Bjarna varð mér starsýnt á, er
hann drakk kaffi á eldhúskistunni
á Álfadal. Hann smjattaði við
hvern sopa. Sú var ágizkun þar
um, að hann væri að kanna hvort
hvallýsisbragð væri af kaffinu,
vegna þess, að hann hafði eitt sinn
komið heim þreyttur og svangur
og fengið nýsoðinn volgan hval að
borða, gerði illt af matnum og
seldi öllu upp, og mátti aldrei sjá
hval síðan.