Austri - 15.12.1960, Síða 3

Jólin 1960.
AUSTRI
3
120. árgangi AUSTRA 1910.
iþ. 12. marz, bls. 33, stendur
þessi klausa:
„Þann 4. þ. m. strandaði frakk-
neskt seglskip á svokallaðri
Stapavík undir Ósfjöllum. Var
það fullfermt vistum o. fl. til
hinna frakknesku fiskiskipa hér
við land.
Mannbjörg varð en engu af vör-
unum varð bjargað. Skipið er nú
allt liðað í sundur, en eitthvað lít-
ilsháttar kvað hafa rekið af
strandgóssinu.
Skipbrotsmennirnir fóru héðan
með Láru“.
Líklega er þetta fyllsta frásögn-
in um strand þetta, sem á prent
hefur komið og getur hún varla
fátæklegri verið, en skipsströnd
eru svo algengur atburður hér á
landi, að þótt frönsk seglskúta
reki á land, þykir slíkt varla í frá-
sögur færandi, þegar svo líka
mannbjörg verður. Og þótt hafið
hefði nú fengið nokkra Frakka í
venjulega reynt að sæta færis að
senda skip með vörur á Höfðann,
þegar veðurútlit var gott. Stund-
um brimaði þó skyndilega þegar
uppskipun stóð sem hæst, svo ófært
varð við Höfðann, en stundum var
þá landað í tveimur víkum rétt
austan við Höfðann. Heitir önnur
Fossvík og er nær, en Stapavík sú
sem fjær liggur. Mjög bratt og illt
er að korna vörum upp úr víkum
þessum.
Veturinn 1910 átti ég heima á
Kóreksstöðum í Hjaltastaðaþing-
há, þá 15 ára gamall. Það þótti
ekki litlum tíðindum sæta, er sú
fregn barst fram í sveitina, að
frakkneskt skip, hlaðið alls konar
vistum, hefði strandað undir Ös-
björgum. Skipið hefði siglt í hæg-
viðri og þoku upp á flúðimar und-
ir björgunum og stóð þar grunn
örfáa metra frá landi. Skipsmenn,
sem munu hafa verið sjö eða átta,
komust allir í stóra skipsbátinn
og héldu inn með björgunum. Um
! morguninn sást til þeirra frá Höfð-
minnir mig að væri „Saints Frer-
es“ en það mun þýða „Helgir
bræður". Fyrstu dagana eftir að
skipið strandaði var veður hægt
og lítið brimsog, en þó nóg til
þess, að björgun var ekki reynd.
Voru verðir settir til að vaka á
strandstaðnum um nætur, en örð-
ugt var að komast þangað á landi,
svo sem síðar mun sagt verða. En
þriðju nóttina sem vakað var yfir
skipinu, spilltist veður. Gerði þá
mikið brim og varð næturvaktin
áuæðisöon undir Ösbjörgum, því
brimlöðrið gekk hátt upp í urðina.
Var ægilegt að sjá og heyra þegar
skipið tókst á loft í briminu og
barðist við klappir og stórgrýtið,
svo brasf og brakaði í því. Var
auðsætt, að skipið mundi brátt
liðast sundur og enda ástæðulaust
að gæta þess, þar sem sjór var
með öllu ófær, svo næturvaktin
flýði til byggða.
Morguninn eftir var skipið brot-
ið í spón. Tók nú að reka úr skip-
inu og fóru miklar sögur af þeim
eyrar stórar eftir læki, sem falla
úr fjallshlíðinni fram í fljótið.
Flóðs og fjöru gætir þarna mikið
langt inn eftir fljótinu.
Á einni eyrinni sást hilla undir
tunnu væna. Förunautar mínir
beygðu af leið og stefndu að henni.
Enginn krani eða op var á tunn-
urmi, en þeir kunnu ráð við því.
Boruðu þeir dálítið gat á einn staf-
inn með pennahníf. Að þetta ráð
var ekki nýtt, sýndu nokkrir tré-
tappar, sem reknir voru í stafninn
hér og þar. Þegar gat var komið
á tunnuna, streymdi út um það
tær vökvi. Lögðumst við þá á hnén,
hver eftir annan, og drukkum af.
í þessari tunnu, sem var á stærð
við olíufat, var einhvers konar öl-
tegund, súr á bragðið. Var hún
nefnd „Sider“. (Líklega réttara
,,Cidre“, sem mun vera eplavin).
Sennilega óáfeng að mestu eða
öllu og fannst mér hún ekki taka
fram góðri skyrblöndu.
Þegar skammt var ófarið að
verzlunarhúsunum á Krosshöfðan-
um, beygðum við niður fyrir höfð-
ann. Þar undir klettunum, í skúta
einum, vissu samferðamenn mínir
af annari tunnu og af henni drukk-
um við allir, áður en gengið var
til bæjar. 1 þessari tunnu var
rauðvin og fannst mér það miklu
betra en Siderinn.
„Sainis Feres"-strandið
tilbót, þá hefðu það varla þótt
stórtíðindi. Flestir mundu hafa
látið sér það í léttu rúmi liggja,
ef til vill hugsað eins og karlinn,
sem skýrði frá slysförum nokkr-
um með þessari viðbót: „Gerir
ekkert, voru þýzkir“.
En þótt strand einnar frakk-
neskrar seglskútu sé lítill við-
burður á heimsmælikvarða og
jafnvel líka á landsvisu, þá er það
allmikill viðburður í samgöngulít-
illi og símalausri sveit, þar sem
sjaldan gerast fréttnæmir við-
burðir og fólkið hefur vanizt þvi
að láta sér nægja bergmál þeirra
atburða, er gerast í fjarlægð og
sem sjaldan berast því til eyrna
fyrr en atburðimir eru hálf-
gleymdir, þar sem þeir gerðust.
Ósfjöll heita yztu fjöllin við
sunnanverðan Héraðsflóa. Norð-
vestan í fjöllunum eru hamrar
miklir, er heita Ósbjörg. Ganga
þau sums staðar þverhnýpt í sjó
niður eða undir þeim eru stórgrýt-
isurðir og flúðir í sjó fram. Aust-
ur af þeim gengur mikill skerja-
klasi er nefnist Ósfles. Þama und-
ir björgunum og í skerjunum er
sífelldur súgur og oft ægilegt
brim í hafátt.
Selfljót fellur þama út með Ös-
fjöllum og um þröngan ós út í
Héraðsflóa. Liggja Héraðssandar
norður frá Ósnum, en rétt sunnan
við Ósinn er dálítill höfði, en á
þessum höfða hafði verzlunin
Framtíðin á Seyðisfirði látið
hyggja verzlunarhús og rak þar
fasta verzlun um nokkur ár. Árið
1910 var þar verzlunarstjóri Jón
Scheving, sonur séra Stefáns á
Kolfreyjustað.
Uppskipun á Höfðanum (stytt-
ing úr Krosshöfði) var mjög örð-
ug og ógerleg neraa í landátt. Var
anum. Þar var þá hjá Jóni Sheev-
ing maður, sem nefndist Jón al-
máttugi. Fékkst hann við ýmis-
legt, einkum smíðar. Nafnið mun
hann hafa fengið af því, að hann
þótti laginn að bjarga sér, þótt
lítil hefði hann tæki. Hann var
lítill maður, sköllóttur, dálítið
kokmæltur, nokkuð mikill á lofti,
þótti gott í staupinu, en kvikur í
lireyfingum og ekki hlífinn sér.
Hann mun hafa verið sunnlenzkur
að ætt. Um hann var þetta kveðið:
Montinn lalla leiðir vann
lízt þá valla fríður.
Meður skalla skyrhvítann,
skekst á allar síður.
Þótti honum sjálfum þetta góð
vísa.
Þegar sá til skipbrotsmanna,
fór Jón almáttugi og einhverjir
fleiri, sem af tilviljun voru stadd-
ir á Höfðanum og gáfu þeim merki
um að leita lendingar í annað
hvort Fossvík eða Stapavík. Lend-
ingin tókst vel þótt nokkur súgur
væri í víkinni og sögðu sumir, að
helzt hefði þurft að gæta þess, að
Jón almáttugi færi sér eklci að
voða, svo mikið fum og bægsla-
gangur var á honum. Strandmenn-
irnir fengu svo aðhlynningu á
Höfðanum og dvöldu þar í nokkra
daga. Þeir voru óhraktir, flestir
nokkum veginn klæddir, en engan
farangur höfðu þeir haft með sér
úr skipinu.
f fyrstu var þess vænzt, að
hægt yrði að bjarga einhverju úr
skipinu, þar sem það stóð á grunn
undir björgunum, en það var, sem
fyrr er sagt, hlaðið af ýmsum mat-
föngum, vínum og veiðarfærum.
Ekki var þetta stórt skip, líklega
ekki yfir 200 tonn. Nafn þess
dýrindis varningi, sem barst á
land. Tíðræddast var mönnum þó
um koníak og rauðvínstunnur, sem
flytu í stríðum straum upp að
ströndinni. Fýsti nú marga að
komast á strandstaðinn og verða
þátttakendur í þessu ævintýri.
Þar á meðal var ég, og fékk ég
loks fararleyfi, og vil ég nú skýra
nokkuð frá því, sem fyrir augun
bar, þann eina dag, sem ég tók
þátt í björgunarstarfinu. Geri ég
ráð fyrir, að flestir aðrir dagar,
sem unnið var þama að björgun-
inni, hafi verið áþekkir.
Ég lagði af stað árla morguns í
Á Höfðanum voru allmargir
ungir menn úr sveitinni saman-
komnir. Ákveðið var þennan dag
að halda út undir Ósbjörg og
ganga á reka út að Kögri, sem er
utan á fjöllunum.
Starsýnt var mér á Fransmenn-
ina, en þeir áttu þennan dag að
halda yfir fjallið til Njarðvíkur
og svo þaðan til Borgarfjarðar.
Voru þeir ferðbúnir. Man ég sér-
staklega eftir þremur: Unglings-
pilti á mínu reki, fálátum og held-
ur illa búnum. Ungum manni,
rösklegum og laglegum, sem lék á
alls oddi. Var hann kominn á ís-
Eftir Ólaf Jónsson
kyrru, frostlitlu veðri og svarta
þoku. Mikið hjarn lá yfir öllu og
gekk ég á skíðum. Yzti hluti hér-
aðsins er óslitin slétta norður að
sjó og er heldur tilbreytingarlaust
og óyndislegt að eiga þar ferð um
í svarta þoku, þegar hjam hylur
allar ójöfnur. Var ég ekki ó-
hræddur um að villast, svo ég hélt
fyrst austur af fjöllunum, austan
Héraðsins, og svo norður með
þeim. Bar ekkert til tíðinda, þar
til ég kom norður á milli Hrafna-
bjarga og Óss, en það er yztu bæ-
irnir við austurfjöllin. Þar náði ég
tveimur ungum mönnum, sem vom
á leið á strandstaðinn. Voru þeir
búnir að vera þar áður og öllum
lmútum kunnugir. Þótti mér gott
að njóta handleiðslu þeirra. Frá
Ósi, sem heitir fullu nafni Unaós,
og út á Krosshöfða, er löng bæj-
arleið. Liggur leiðin meðfram Sel-
fljótinu og era þar sums staðar
lenzka skó, réð ekki við sig, stökk
hátt i loft upp, dansaði og spjall-
aði jafnt við félaga sína og Islend-
ingana og kærði sig kollóttan, þótt
við skildum ekkert af því, sem
hann sagði. Sá þriðji var alger
mótsetning við unga, fjöruga
manninn. Hann var stór, sver og
luralegur, alskeggjaður og skap-
vonzkulegur. Mikið var hann
klæddur og á fótunum hafði hann
gríðarmikil trébotnastígvél og
sýndist mér sá fótabúnaður ekki
heppilegur til fjallgöngu.
Frökkunum hafði verið fenginn
röskur maður til fylgdar, en ekki
voru þeir lagðir upp þegar við,
sem ætluðum undir Ósbjörgin, héld
um af stað; mun þá hafa verið
nær hádegi. Við héldum fyrst upp
fjallið fná Höfðanum; því austur
með sjónum er ófært vegna hamra-
ldeina, er ganga þar víða í sjó
fram. Þokan hélzt sama og áður.