Skólablaðið - 01.03.1980, Qupperneq 11

Pax-ton reisti í tilefni heimssýningarinnar’ miklu
í Hyde Park í London 1851. Þessi mikli sýningar-
skáli-, sem á þeim tímum var stærsta bygging er
reist hafði verið í heiminum ( 770.000 ferfet ),
var eingöngu úr stáli og gleri og var grind húss-
ins sett saman úr verksmiðjuframleiddum stálein-
ingum. Þessi bygging markaði í hugum fólks upphaf
tækni nýrra tíma, iðnaðar og hugvits. Eftir að
Kristalshöll Paxtons var risin varð ekki aftur
snúið og sögustílsarkitektar 19. aldar urðu brátt
að viðurkenna ósigur sinní baráttunni gegn
óstöðvandi framvindu tækninnar.
Nytjagildisstefnan var hinn nýi stíll tækn-
innar þar sem öllu skrauti var vísað á bug, jafnt
í ytra útliti sem innra búnaði; hún sagði ofhlæði
og skólastíl 19. aldar stríð á hendur. Islending-
um var á hinn bóginn sögustíll jafnframandi og
borgarmenning Evrópu eða glæsilíf aðals og kon-
ungshirða. Steinbyggingarhefð var ekki til. Þjóð-
in hafði verið svelt að ytri gæðum og einangruð
menningarlega í aldaraðir svo að eina tiltæka
byggingarefnið var lengstum jörðin sjálf, mold
og grjót.
Sé Reykjavík vorra daga borin saman við
erlendar borgir af svipaðri stærð kann okkur í
fljótu bragði að virðast helztu útlitsdrættir
næsta keimlíkir, a.m.k. í hinum nýrri borgar-
hlutum. Þetta er vissulega rétt og á sér eðlileg-
ar skýringar.
I ]ok seinni heimsstyrjaldar voru stórir
hlutar Evrópu rjúkandi rústir og hvarvetna um
heim risu upp nýfrjáls og sjálfstæð ríki á grunni
hins forna nýlenduveldis, ríki sem ákaft vildu
tæknivæðast og semja sig að vestrænum lifnaðar-
háttum. Þetta tvennt hlaut að leiða af sér mikla
uppbyggingu í bókstaflegum skilningi. Svarið var
nýr alþjóðlegur byggingarstíll, grundvallaður á
starfi brautryðjenda á borð við Le Corbusier,
Walter Grophius og Mies Van der Rohe. Þegar rætt
er um þessa stefnu er hún tíðum nefnd því klaufa-
lega nafni nútímastíll eða nútímabyggingalist
( modernismi ). Þessi nafngift, þótt meingölluð
sé, sýnir þó að nokkru þann hugmyndagrunn sem að
baki hreyfingunni bjó: Höfundarnir töldu sjálfum
sér og öðrum trú um að þeir væru að vinna grund-
vallarverk fyrir ókomnar kynslóðir, húsgerð
þeirra væri hin eina rétta og skyldi svo vera um
alla framtíð eins og gefið er í skyn með hinni
„eilífu" nútíð.
Þessi stefna birtist í öllum gerðum mann-
virkja, en þekktasta afsprengi hennar er bó há-
hýsið, skrifstofubyggingin, með gljáandi og
skrautlausar stál- og glerhliðar og burðargrind
úr járnbentri steinsteypu. Slík hús má sjá hvar-
vetna í heiminum og alls staðar eru þau eins,
hvort sem þau eru £ Reykjavík, Tókíó, Brasilíu
eða Berlín. Munurinn var aðeins í fortíðinni,
bakgrunninum; í Evrópu leystu þessi nýtískulegu
stál- og glerhýsi af hólmi ævagamla og glæst hefð
í gerð háþróaðra steinbygginga, en £ mörgum hinna
nýju rikja fluttust þjóðirnar £ einu stökki úr
frumstæðum húsakynnum vanþróaðs bændaþjóðfélags
£ tækn.ilega háþróuð stál- og steypuhýsi iðnrikis-
ins. Við getum sagt með nokkrum sanni að íslend-
ingar hafi flutzt úr baðstofum torfbæjanna inn £
beinhv£tar stofur Bauhaus!
Við upphaf s£ðari heimsstyrjaldar grúfði
skuggi heimskreppunnar enn yfir Islandi, enda
hafði borgarastyrjöldin á Spáni 1936 lokað
stærsta saltfisksmarkaði bjóðarinnar. Húsnæðis-
skortur og atvinnuleysi voru daglegt brauð sam-
hliða flutningi fólks úr sveitum til þéttbýlis.
á þessum t£mum fátæktar urðu menn að gæta ýtrustu
hagkvæmni og sparnaðar £ byggingarframkvæmdum,
en þrátt fyrir það varð árangur að sumu leyti
betri en s£ðar átti eftir að verða £ hinni stuttu
en skrykkjóttu skipulagssögu landsins. Húsin voru
flest tvilyft með kjallara og lágu valmaþaki eða
flötu þaki; þau voru einföld, skrautlaus og hag-
kvæm innan sem utan og hvergi voru nein merki
íburðar eða óhófs.
Með hernámi Breta 10. ma£ 1940 hófust kynni
Einbýlishús í Garðabæ.
Arkitekt: Högna Sigurðardóttir.
o