Skólablaðið - 01.03.1980, Qupperneq 12

Skálholtsstaður -
Dómkirkja. Lýðháskóli.
Arkítekt: Hörður Bjarnason. Arkítektar: Þorvaldur S. Þorvaldsson
og Manfreð Vilhjálmsson.
íslendinga af síðari heimsstyrjöld, „stríðinu sem
gerði synina ríka". Þjóðin, sem fram til þessa
hafði tamið sér hófsemi, sparnað og hagsýni í
daglegum háttum og einnig í hýbýlum sínum, stóð
nú skyndilega með fullar hendur fjár; framboð
atvinnu fór langt fram úr eftirspurn og erlent
fjármagn streymdi inn í landið. Á stríðsárunum og
hinum næstu á eftir var húsnæðisskortur óskapleg-
ur og bráðnauðsynlegt byggingarefni, t.d. naglar
og timbur, var nánast ófáanlegt, enda innflutn-
ingur stopull á ófriðartímum. Margir sem búið
}*öfðu við kröpp kjör, vissu nú vart aura sinna
tal, enda hermang og brask daglegt brauð á fjölda
heimila.
Eins og leiða má af líkum varð hinn skjót-
fengni og óvænti auður lítt til góðs í menningar-
legu tilliti eins og brátt át-i eftir að koma í
ljós. Nýrxkir stríðsgróðamenn tóiu að reisa sér
skrauthýsi þar sem sýndarmennskan sat í fyrirrúmi
og hvergi sparað í ytra prjáli. önnur afleiðing
stríðsins og hrópandi andstæða bessa voru svo
nkamparnir", braggahverfm ömurlegu, sem margt
efnaminna fólk varð að gera sér að góðu sökum
þess að skárra húsnæði stóð því ekki til boða.
( Eftir á að hyggja: Hvers vegna er ekkert
sýnishorn slíkra íbúðarbragga í Árbæjarsafni eða
öðrum byggðaminjasöfnum? Er það ekki hlutverk
slíkra stofnana að gefa sem raunsannasta og
fyllsta mynd af húsakosti genginna kynslóða,
fátæklegum jafnt sem ríkmannlegum, eða eiga. þær
aðeins að vera skraut til að sýna erlendum ferða-
mönnum? Braggarnir, þótt ljótir séu, voru óhrekj-
anlega hluti af byggðaþróun íslands engu síður en
flest þau hús sem nú prýða slík söfn. Fyrst Þjóð-
©
verjar hika ekki við að sýna erlendum ferðamönn-
um fangelsi og hryllilegar pyndingabúðir nazista
ættu Islendingar kinnroðalaust að geta sýnt gest-
um sínum dæmi um þessar frumstæðu vistarverur.
Þessari hugmynd er hér komið á framfæri. )
Segja má að tildurstízka áranna eftir stríð
hafi ráðið ríkjum út allan 6. áratuginn, en í upp
bafi hins 7. tóku ferskir straumar og nýjar hug-
myndir að berast hingað með kynslóð ungra arkí-
tekta sem hingað komu til starfa að loknu námi
erlendis og leystu smám saman af hólmi hina gömlu
boðbera nytjagildisstefnunnar. Þessi „nýja kyn-
slóð" hefur' látið talsvert að sér kveða undanfar-
in ár og er margt hið besta í íslenskri „nútíma-
byggingarlist" frá henni komið eins og ég hef
leitazt við að sýn með beim myndum sem hér birt-
ast.
Sem dæmi um nýjungar 7. áratugar má nefna
flöt þök ( sem þó höfðu sézt hér áður ), aukna
áherzlu á lága byggð einnar hæðar einbýlis- og
raöhúsa í stað tvílyftra tví- og þríbýlishúsa,
nánari tengsl íbúðarhúsa við lóð og umhverfi,
nýstárlega efnis- og litanotkun auk nýrra hug-
mynda um skipulag íbúðasvæða þar sem meiri áhersl
var lögð á útivistar og leiksvæði og aðskilnað
gangandi fólks og bílaumferðar.
Margar þessara hugmynda áttu rætur að rekja
til erlendra fyrirmynda; sumar þeirra voru sóttar
til hins alþjóðlega módernisma, en aðrar voru
sprottnar af svonefndum brútalisma sem var að
nokkru leyti afbrigði módernismahs ( Le Corbus-
ier ). Svonefndar hrásteypubyggingar, þar sem
lögð er áhersla á að láta efnisform steinsteyp-
unnar njóta sín jafnt innan dyra sem utan í stað
þess að hylja hana með klæðningu, eru reistar í