SunnudagsMogginn - 05.06.2011, Page 6

6 5. júní 2011
Mladic var 49 ára ofursti í júgóslavneska hernum þegar stríðið á
Balkanskaganum braust út. Hann leiddi júgóslavneska herinn í
Krajinu (Suður-Króatía) þar sem Serbar lýstu yfir sjálfstæði frá Kró-
atíu. Hann varði sjálfstæði Krajinu og var hækkaður upp í herfor-
ingjatign. Þegar Bosníustríðið braust út umkringdi hann höfuðborg-
ina Sarajevo og hóf fjögurra ára umsátur. Allir birgðaflutningar til
borgarinnar voru stöðvaðir og sprengjum var látið rigna yfir hana.
Umsátrið um Sarajevo er það lengsta í nútímahernaðarsögu. Það
hafði skelfileg áhrif á borgarbúa og flestum Vesturlandabúum eru í
fersku minni myndir af sundursprengdum líkum saklausra borgara
frá þessum tíma. En það var tilviljankennt hvar sprengjurnar lentu,
hvort það var á markaðstorginu eða fótboltavelli þar sem krakkar
voru að leika sér. Árið 1993 höfðu Sameinuðu þjóðirnar búið til
örugg svæði innan Bosníu sem voru vernduð af hermönnum á þeirra
vegum. Þeirra á meðal var Srebrenica sem var varið af 400 manna
hollensku herliði. Serbarnir takmörkuðu svo birgðaflutninga inn á
svæðið að fólk var farið að deyja úr hungri þegar sveitir þeirra yfir-
tóku svæðið með vopnavaldi árið 1995. Hollensku hermennirnir
hörfuðu og gáfust síðan upp án þess að skjóta einu skoti á serb-
nesku hermennina, aðeins viðvörunarskotum hafði verið hleypt af.
Hollenskar flugvélar sprengdu þó nokkra serbneska skriðdreka áð-
ur en gefist var upp. Um 40.000 múslímar voru á svæðinu og voru
flestir þeirra hraktir á brott, en um 8.000 múslímskir karlmenn voru
teknir úr hópnum og aflífaðir, líklegast var skipunin gefin af Mladic.
Tilviljanakennt hvar sprengjurnar lentu
Ratko Mladic, herforinginn sem er
talinn hafa fyrirskipað fjöldamorð.
AP
Sérfræðingur í vettvangsrannsóknum í bækistöðvum rannsóknarmanna í
bænum Tuzla í Bosníu skoðar poka með líkamsleifum fólks sem lést í
fjöldamorðum serbneskra öryggissveita í borginni Srebrenica í júní 1995.
Reuters
É
g fór sjö sinnum til Balkanlandanna
meðan á stríðunum þar stóð. Fyrst
sem blaðamaður en síðast flutti ég
tölvur og prentara til niðurbrennds
háskólans í Mostar í Bosníu. Hið skelfilega stríð
hafði skorið Mostar í tvennt um það leyti og þar
var barist í hverri götu. Kaffihúsum var breytt í
virki, verslunum í vopnabúr og háskólinn og
bókasafnið urðu skotmark sem var sprengt og
brennt til grunna. Þessi þrjú stríð sem brutust
út þarna á tíunda áratugnum voru áfall fyrir
Evrópu sem hafði haft frið innan sinna landa-
mæra allt frá lokum seinni heimsstyrjald-
arinnar. (Í raun voru stríðin níu og oft flokkuð
saman í eitt stríð því öll voru þau tengd og áttu
sér öll stað á Balkanskaganum frá 1991 - 2001)
Fyrst var barist í Slóveníu þegar þeir lýstu yfir
sjálfstæði, en það var stutt og kostaði fáa lífið.
Síðan réðust Serbar að Króötum þegar þeir
lýstu yfir sjálfstæði. Ég man að þá var mikið
talað um að í Bosníu yrði samt friðsælt, þar gæti
stríð ekki brotist út. Þar væru Serbar, Króatar
og múslímar svo nátengdir og ynnu svo vel
saman að ekki væri mögulegt að upp úr syði. En
það var svo sannarlega mögulegt. Króat-
íustríðið var blóðugt og mannfall mikið, en
verst átti það eftir að verða í Bosníu.
Þjóðernisbylgja
Júgóslavía (nafnið merkir land Suður-Slava)
varð sjálfstætt ríki eftir fyrri heimsstyrjöldina,
en ríkið samanstóð af Serbum (sem flestir eru
meðlimir grísk-kaþólsku kirkjunnar), Króöt-
um (kaþólskir) og Bosníu-múslímum. Friður
var á meðal þeirra fram að seinni heimsstyrj-
öldinni en í henni braust út borgarastríð þar
sem Króatar fylgdu Þjóðverjum en Serbar
bandamönnum. Andspyrnuforinginn Tito
sameinaði þjóðarbrotin í lok stríðsins og friður
hélst fram að andláti hans árið 1980. En eftir
það byrjuðu fljótlega gömul sár að opnast á ný.
Eftir fall múrsins fór allt í bál og brand. Slobod-
an Milosevic varð forsætisráðherra Júgóslavíu
að hluta til með því að spila á þjóðerniskennd
Serba. Þegar Slóvenía sagði sig úr ríkja-
sambandi Júgóslavíu árið 1991 urðu átökin lítil
því Milosevic sá Króatíu og Bosníu fyrir sér sem
aðalvandamálið. Þegar Króatía sagði sig úr
ríkjasambandinu sama ár urðu mjög harðir
bardagar í Suður- og Austur-Króatíu þar sem
Serbar bjuggu og Milosevic vildi ekki láta Kró-
ata ráða yfir þeim svæðum. Serbar voru sigur-
sælir í fyrri hluta stríðsins enda hernaðarlegir
yfirburðir þeirra nokkrir. En árið 1995 voru
Króatar orðnir betur vopnum búnir og náðu
Suður- og Austur-Króatíu aftur á sitt vald með
leiftursókn. 1992 lýsti síðan Bosnía yfir sjálf-
stæði en minnihluti Serba gerði strax vopnaða
uppreisn gegn ákvörðun meirihlutans. Fyrst
börðust Serbar gegn sameinuðum Króötum og
múslímum en síðan braust út ófriður milli Kró-
ata og múslíma og þá börðust allir þar gegn öll-
um. Fyrir okkur blaðamennina sem fórum
þangað reglulega var það mjög sorglegt að sjá
þetta þróast svona á versta veg. Þjóðarbrotin
voru svo samofin og tengd að það var sama við
hvern maður talaði eða hvaða þjóðarbroti hann
tilheyrði, hann hafði átt vin eða kærustu sem
var af hinu þjóðarbrotinu. Í Bosníu, sérstaklega
í höfuðborginni Sarajevo, var stór hluti þjóð-
arinnar með fjölskyldur sem voru byggðar af
öllum þjóðarbrotum. Þær fóru verst út úr þessu
þegar hatrið byrjaði að flæða um og fólk fór að
níðast hvert á öðru. Bosníu-Serbar höfðu betur
framan af, enda studdir af forsætisráðherra
Júgóslavíu. Fremstir í flokki Bosníu-Serba voru
yfirherforinginn Ratko Mladic og stjórnmála-
foringinn Radovan Karadzic. Öll þjóðarbrotin
urðu uppvís að stríðsglæpum en verst voru þau
sem Karadzic og Mladic frömdu. Karadzic varð
illræmdur af umsátrinu um Sarajevo. Illvirki
Mladic náðu hápunkti með fjöldamorðunum í
Srebrenica. Þar lét Mladic taka um 8000 músl-
ímska karlmenn af lífi. Skipulögð fjöldamorð af
þessari stærðargráðu höfðu ekki verið framin í
Evrópu síðan í Seinni heimsstyrjöldinni.
Allir þrír, Milosevic, Karadzic og Mladic voru
eftirlýstir af stríðsglæpadómstólnum í Haag og
var Milosevic tekinn fastur og sendur þangað
árið 2001. Hann dó í varðhaldi árið 2006. Ka-
radzic var handtekinn árið 2008 og sendur til
Haag og nú loksins var Mladic handtekinn og
hefur verið sendur til stríðsglæpadómstólsins.
Þegar Bosn-
íu fór aftur
að blæða
Balkanskaginn
hefur verið átaka-
svæði þjóðarbrota
í árþúsundir
Bosnísk múslimakona grætur við nýtekna gröf ættingja sem var myrtur í Srebrenica.
ReutersVikuspegill
Börkur Gunnarsson borkur@mbl.is
Fjölmiðlar voru frekar
hallir undir málstað
múslíma og Króata í
gegnum stríðið.
Þarna urðu til margar
af skærustu blaða-
mannastjörnum fram-
tíðarinnar eins og
Christiana Amanpour
hjá CNN. Blaðamenn
upplifðu sig í mikilli
hættu í þessu stríði
þar sem um tíma
gerðu Serbar þá að
löglegum skotmörk-
um. Blaðamennirnir
vissu ekki hvað beið
þeirra í seinni stríð-
um, eins og í Afgan-
istan.
Blaða-
mennskan
í Bosníu