SunnudagsMogginn - 05.06.2011, Qupperneq 42

42 5. júní 2011
É
g er stundum spurður að því
hvaða hjálpargögn verði mér
notadrýgst í skrifum mínum.
Satt að segja vefst mér þá tunga
um tönn; það er nefnilega ekki hlaupið
að því að rjúka í bókaskápinn sinn og
velja bók til að bjarga því sem bjargað
verður ef manni sýnist það, sem á
blaðinu stendur eftir mann sjálfan, vart
standa undir nafni sem góður texti.
Í einu verka sinna greinir Þórbergur
Þórðarson, sá mikli stílsnillingur, frá því
er hann eitt sinn reyndi að ráða bót á
sjúkdómi sem hrjáði ungan mann nokk-
urn. Sá er fyrst greindi sjúkdóminn,
sóknarprestur úti á landi, taldi augljóst
að allt æði mannsins benti til þess að
hann þjáðist af sulli í höfði sem lýsti sér
með því að hann leitaði „að ám og lækj-
um eins og vönkuð kind, situr þar og rær
og því hraðar eftir því sem straumhrað-
inn er meiri“.
Þórbergur afneitar snarlega kenning-
unni um höfðusullinn en gerir sér þess í
stað grein fyrir að hér er upprennandi
séní á ferð sem beri að hlúa að, enda
minnti hegðan mannsins mjög á margan
andans jöfurinn, t.d. Jónas Hallgrímsson
sem „var allur í bunulækjum og bakka-
fögrum ám“.
Lækningin sýnist Þórbergi liggja í aug-
um uppi. Brýnt sé að halda sjúklingnum
frá „guðsorðalestri, sálmasöng, mógröf-
um og kirkjugöngum“ og auk þess skuli
forða honum frá ómerkilegum blöðum
og tímaritum „lítilsigldum litteratúr“
o.fl. Þess í stað skuli haldið að hinu unga
efni í snilling „frumlegri ljóðgerð og list-
rænum prósa“, ekki síst Hvítum hröfn-
um og Bréfi til Láru sem, eins og fyrir
tilviljun, eru verk eftir Þórberg sjálfan
sem raunar hlýtur að hafa þekkt sjálfan
sig í sjúkdómslýsingu prestsins.
Ég leyfi mér að taka undir orð Þór-
bergs, að nokkru leyti að minnsta kosti.
Ég tel að vísu að ekki geti skaðað neinn
að hlusta á presta flytja mál sitt ef þeir
sýna tungumálinu tilhlýðilega virðingu,
og sálmasöngur getur vart orðið til tjóns
nema um óvenjulegt hnoð sé að ræða
undir leiðinlegu lagi. Það er hins vegar
þetta með frumlega ljóðagerð og list-
rænan prósa sem ég staldra við. Hvað er
frumleg ljóðagerð og listrænn prósi? Þar
á Þórbergur sennilega við skáldskap þar
sem möguleikar tungumálsins eru nýttir
til hlítar, þar sem lognmolluleg og svæf-
andi orð og orðatiltæki eru útlæg, allt
það sem vanabundin notkun hefur gert
máttlaust og deyjandi og hefur engan
slagkraft lengur.
Hér má minna á að Þórbergur varði
mestallri starfsævi sinni til þess að rann-
saka tungumálið og eðli þess, hvernig
því mætti beita best. Verk hans eru stað-
festing þess hversu vel tókst þar til. Ég
get ekki stillt mig um að birta hér lítinn
kafla úr Íslenskum aðliAthöfnin, sem
lýst er, telst ekki til tíðinda – nema mál-
farslegra. Þórbergur býst til að kveðja
elskuna sína og fýsir að líta þannig út að
hún heillist og geta víst allir sett sig í því
í spor hans. Hann þarf því að raka sig og
hefst nú athöfnin:
 Það skal samt burt af andskotans
smettinu. Og svo tók ég að sarga upp
skeggbroddana einn eftir annan, út-
flúraði allt skeggstæðið með dreyrandi
flumbrum, hamaðist því arvítugar á
helvítis ógæfunni, svipti í sundur
húðinni hér og þar, beit á jaxlinn,
bölvaði hástöfum, æjaði, ákallaði
frelsara mannkynsins, forhertist aftur.
Og loks, þegar þessari heiftúðugu
styrjöld átti að heita lokið, glóði
ásýndin þarna í speglinum, útsöxuð og
blóðþrútin eins og fullt tungl í eld-
mistri.
Svona eiga karlmenn að raka sig – með
orðum.
Fullyrða má að flestum þeim sem flytja
mál sitt, hvort sem er munnlega eða
skriflega, er jafnan mikið í mun að á þá
sé hlustað og textinn hrífi. Glögg þekk-
ing á tungumálinu og möguleikum þess
er þar traustur grundvöllur. Traustastur
verður hann með lestri góðra bóka eins
og Þórbergur bendir raunar á. Þessi
staðhæfing er að vísu svo margtuggin að
jaðrar við klisju en svo er þó ekki. Köll-
um það fremur algild sannindi.
Ég vík aftur að upphafi þessa pistils,
spurningunni um hvaða bækur hafi dug-
að mér best í skrifum mínum. Ég svara
henni svona: Engin ein bók, heldur ótal
bækur. Ég þarf að vísu eins og flestir að
fletta upp í íslenskri orðabók til að gæta
að stafsetningu, en miklu oftar nýti ég
mér Íslenska samheitaorðabók sem æði
oft hefur bent mér á blæbrigði sem að
góðum notum gætu komið – og ég minni
á að það var einmitt Þórbergur Þórð-
arson og Margrét kona hans sem gáfu
eigur sínar til þess að sú bók mætti líta
dagsins ljós. Við heiðrum minningu
snillingsins með því að læra af bókinni.
Af höfuðsulli
og snilligáfu
El
ín
Es
th
er
Málið
Finnst þér ekki stundum
eins og það veki upp
snillinginn í þér að lesa
Þórberg?
Nei!
Bara alls
ekki!
Tungutak
Þórður Helgason
thhelga@hi.is
E
itt helsta markmiðið með
þátttöku í Feneyjatvíær-
ingnum er að Ísland sé virkur
þátttakandi í alþjóðlega list-
samfélaginu. Með þátttökunni eru
einnig byggðar brýr sem tengja ís-
lensku listasenuna við hina alþjóðlegu
samtímalistasenu. Þannig opnast
möguleikar fyrir íslenska listamenn á
erlendri grundu og vakinn er áhugi er-
lends fagfólks í myndlist og listáhuga-
manna á íslensku listalífi.
Myndlistin er alþjóðlegt tungumál
þar sem líf einstaklingsins og samfélag
manna eru til stöðugrar umfjöllunar og
endurskoðunar. Í byrjun júní annað
hvert ár safnast hinn alþjóðlegi list-
heimur og heimspressan saman í Fen-
eyjum til að vera viðstödd opnun
tvíæringsins. Yfirskrift 54. Fen-
eyjatvíæringsins, „ILLUMInations“,
vísar til tvíæringsins sem eins mik-
ilvægasta vettvangs listheimsins til að
upplýsa, deila þekkingu og eiga í sam-
ræðu. Það er ómetanlegt fyrir þjóð sem
byggir afskekkta eyju að taka virkan
þátt í þeirri samræðu. Þetta er því ein-
stakt tækifæri til að mynda tengsl,
vekja athygli á íslenskri listasenu og fá
umfjöllun erlendis. Mikil verðmæti eru
fólgin í tengslamyndun, öflun þekk-
ingar og miðlunar hennar til íslensks
menningarsamfélags. Til að nýta þessi
verðmæti sem best er nauðsynlegt að
vanda umgjörð þátttökunnar, sér í lagi
hvað varðar kynningu og almanna-
tengsl.
Á undanförnum árum hefur þessi
Brú til al-
þjóðlega list-
heimsins
Eftir ríflega öld á sjónarsviðinu er Feneyjatvíær-
ingurinn einn stærsti og virtasti viðburður á
sviði samtímalista og jafnframt eini alþjóðlegi
myndlistarviðburðurinn sem íslenska þjóðin
tekur þátt í.
Edda Sigurjónsdóttir edda@icelandicartcenter.is
Lesbók
ananna hefur ávallt verið til staðar og er
góð sátt um að auka hana enn frekar á
þessu sviði, enda vel fallið til að styrkja
faglega vinnu, málefninu til góðs. Fjöldi
handrita er í safnkosti Þjóðminjasafns
Íslands, enda safnið ein elsta stofnun
landsins. Það var stofnað 1863 þegar fáar
aðrar stofnanir voru starfandi á þessu
sviði. Í Þjóðminjasafninu eru því skráð
og varðveitt pappírs- og skinnhandrit,
einkaskjalasöfn og hvers konar lögform-
legir gjörningar. Þar á meðal eru bók-
menntalegar uppskriftir, kvæði og
gjörningar.
Í Þjóðminjasafninu eru handrit með
tónlist, brot úr messusöngsbókum, salt-
arabrot, lögbókarbrot og nokkur emb-
ættisbréf.
Í safninu eru einnig fjölskrúðug papp-
írshandrit. Skinnhandritsbrot Þjóð-
minjasafns Íslands komust flest í eigu
safnsins á fyrstu árum þess þegar Sig-
urður málari Guðmundsson veitti
safninu forstöðu. Hann safnaði af
áhuga og dugnaði merkum gripum í
samræmi við skilgreinda söfn-
unarstefnu þess tíma. Vitað er
að Sigurður lýsti eftir hand-
ritum og þá sérstaklega eftir
litskrúðugum handrits-
U
m þessar mundir er unnið
að aukinni samvinnu þjóð-
menningarstofnana Íslands
í því skyni að efla faglegt
starf um varðveislu þjóðararfsins. Hef-
ur þegar verið lagður grunnur að sam-
vinnu Þjóðminjasafns Íslands, Þjóð-
skjalasafns Íslands og Stofnunar Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum um
varðveislu og miðlun skjalasafna,
handrita og ljósmynda. Markmiðið er
að þjóðminjar og ljósmyndir verði
varðveittar í Þjóðminjasafni Íslands,
handrit í Árnastofnun og skjalasöfn í
Þjóðskjalasafni.
Til þessa hefur töluvert verið af
handritum og skjölum í Þjóðminjasafni
og ljósmyndum í Þjóðskjalasafni vegna
sögu stofnananna, lögbundins hlut-
verks og aðstæðna. Samvinna stofn-
Samvinna um varð-
veislu þjóðararfsins
Þankar um
þjóðminjar
Margrét Hallgrímsdóttir
margret@thjodminjasafn.is