SunnudagsMogginn - 03.07.2011, Blaðsíða 28

28 3. júlí 2011
gys að slíkum ótta. Í Frjálsri þjóð birtist þá um
sumarið skopstæling eftir ritstjórann, Sverri
Hólmarsson, á dagbókarbrotum Matthíasar Jo-
hannessens, ritstjóra Morgunblaðsins: „Skyldu
Rússar vera komnir inn í Tékkóslóvakíu? Áreið-
anlega. Þessir níðingar, djöflar. Ég veit, að þeir
ráðast inn í Tékkóslóvakíu, eins og ég finn blóðið
streyma eftir æðum mér. Evtúsénko, Evtúsénkó,
Tarsis. Ég verð að muna að hlusta á fréttirnar.“
Þeir hafa örugglega hlegið mikið á ritstjórnar-
skrifstofu Frjálsrar þjóðar þegar þetta var skrifað.
En viku síðar réðust Rússar inn í Tékkóslóvakíu.
Þannig að spáin sem var lögð Matthíasi í munn og
átti að vera skopleg rættist.
Í hugleiðingu um herstöðvamál í Rétti 1973
hæddist Árni Björnsson að rússagrýlunni. Hann
viðurkenndi að Kremlverjar hefðu látið öllum ill-
um látum í Austur-Evrópu en sagði að þeir hefðu
ekki farið inn í hernaðarlega veik lönd, og nefndi
Afganistan sem dæmi ásamt fleiri löndum.
„Ástæðan er ofureinföld. Það hefur alltaf verið
lygi, að árás frá Sovétríkjunum væri yfirvofandi,“
sagði Árni. Svo merk þótti ritgerð Árna að Samtök
herstöðvaandstæðinga gáfu hana út sérprentaða.
og jafnvel aftökur, eins og alls staðar annars stað-
ar þar sem kommúnistar komust til valda.“
Afneitun á skelfilegum staðreyndum
Nú gengu margir af trúnni og afneituðu komm-
únismanum, sumir að vísu seint en var það ekki
bara af því að þeir vissu ekki betur?
„Í bókinni fjalla ég talsvert um það hvað menn
gátu vitað. Sannleikurinn er sá að menn gátu allt
frá upphafi vitað um kúgunina í Rússlandi. Til
dæmis þýddi Morgunblaðið þegar á þriðja áratug
margar greinar eftir Anton Karlgren, prófessor
við Háskólann í Kaupmannahöfn, um ástandið í
Rússlandi. Margar fréttir birtust þar um hung-
ursneyðina í Úkraínu. Á árunum 1930-40 kom út
fjöldi bóka sem lýstu hinu raunverulega ástandi í
Sovétríkjunum, bæði á íslensku og öðrum tungu-
málum.
Spurningin er ekki hvers vegna menn gengu af
trúnni og urðu viðskila við kommúnistahreyf-
inguna. Hún er: Hvers vegna gengu hinir ekki af
trúnni þrátt fyrir að skelfilegar staðreyndir blöstu
við? Hvers vegna var Arnór Hannibalsson til
dæmis sá eini sem gagnrýndi ástandið í Sovétríkj-
unum eftir dvöl sína þar en ekki félagar hans sem
fóru til kommúnistalanda um sama leyti? Ég skal
þó játa að ég hef vissa samúð með þessum mönn-
um. Þeir voru í þröngri stöðu. Þeir voru einskonar
strandaglópar, áttu til dæmis sumir maka frá
þessum löndum og voru líka bundnir sínum vina-
hóp. En Hallgrímur gamli Pétursson sagði að við
mættum ekki taka vinskap fram yfir sannleik-
ann.“
Geturðu rökstutt þennan harða dóm með
dæmum?
„Eitt dæmi er að Guðmundur Finnbogason
landsbókavörður sagði við Þórberg Þórðarson 13.
september 1939 að Stalín myndi áreiðanlega ráð-
ast á Pólland. Þórbergur tók því fjarri og sagðist
þá skyldu hengja sig. Stalín réðst á Pólland
sunnudaginn 17. september 1939.
Ég skal nefna tvö önnur dæmi af mörgum:
Margir óttuðust sumarið 1968 að Sovétmenn ætl-
uðu sér eitthvað illt í Tékkóslóvakíu. Aðrir gerðu
D
r. Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
prófessor í stjórnmálafræði, hefur ver-
ið að vinna að bók um íslenska komm-
únista síðustu fjögur árin samhliða
þýðingu sinni á Svartbók kommúnismans sem
kom út 2009. Bókin, Íslenskir kommúnistar
1918–1998, sem er um fjögur hundruð blaðsíður
og verður ríkulega myndskreytt, kemur út í októ-
berbyrjun.
Þegar Hannes er spurður um áherslur í verkinu
segir hann: „Rannsóknarspurningin í bókinni er:
Að hversu miklu leyti voru íslenskir kommúnistar
raunverulegir kommúnistar? Hið augljósa svar er
að þeir voru það í alveg sama skilningi og komm-
únistar erlendis. Með öðrum orðum, íslenskir
kommúnistar voru hvorki betri né verri en
kommúnistar annars staðar. Í bókinni dreg ég
fram í dagsljósið fjöldann allan af staðreyndum
sem sýna hversu náin tengsl íslenskir komm-
únistar höfðu við hina alþjóðlegu komm-
únistahreyfingu og hversu hrifnir þeir voru af of-
beldi. Margir vinir íslensku kommúnistanna í
hinni alþjóðlegu kommúnistahreyfingu voru
hrottar og pyndingameistarar.“
Ertu að segja að ef kommúnistar hefðu komist
til valda á Íslandi þá hefðu þeir fangelsað óvini
sína og staðið fyrir pólitískum réttarhöldum eins
og gert var í hreinræktuðum kommúnistalönd-
um?
„Enginn vafi. Alls staðar þar sem reynt hefur
verið að framkvæma kommúnisma hefur það ver-
ið gert með hrottaskap, kúgun og virðingarleysi
fyrir öðrum skoðunum. Það er engin ástæða til að
ætla að það hefði orðið öðruvísi hér á landi. Hend-
rik Ottósson sagði til dæmis, þótt hann væri ef til
vill að tala í hálfkæringi, að eftir byltinguna yrðu
borgararnir geymdir úti í Grímsey. Arnór Hanni-
balsson og Árni Bergmann hafa báðir lýst Sovét-
Íslandi eins og það hefði vafalaust orðið, og Áki
Jakobsson hefur sagt að sem betur fer hefðu ís-
lensku kommúnistarnir ekki náð völdum því þá
hefðu þeir breyst í illmenni. Hefðu kommúnistar
komist til valda á Íslandi þá hefðu risið fangabúðir
í Grímsey, þá hefðu verið haldin sýndarréttarhöld
Viðtal
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Hugmyndir
kommúnismans
lifa enn góðu lífi
Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor er að skrifa bók
um íslenska kommúnista, sem kemur út í októberbyrjun.
Hann vill gera upp við kommúnismann eins og gert var við
nasismann og telur réttarhöldin yfir Geir H. Haarde vera
sýndarréttarhöld.
’
Í bókinni dreg ég fram í dagsljósið
fjöldann allan af staðreyndum sem sýna
hversu náin tengsl íslenskir komm-
únistar höfðu við hina alþjóðlegu komm-
únistahreyfingu og hversu hrifnir þeir voru af
ofbeldi. Margir vinir íslensku kommúnistanna
í hinni alþjóðlegu kommúnistahreyfingu voru
hrottar og pyndingameistarar.“