Fréttablaðið - 20.12.2011, Blaðsíða 28

28 20. desember 2011 ÞRIÐJUDAGUR
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að leggja orð í belg um málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera
stutt og gagnorð, að hámarki um 4.500 tölvuslög með bilum. Aðeins er tekið við yfirlesnum og villulausum texta.
Greinahöfundar eru beðnir að hafa í huga að því styttri sem greinin er, þeim mun líklegra er að hún fái skjóta birtingu.
Eingöngu er tekið við raunverulegum umræðugreinum, en ekki greinum sem eru fyrst og fremst kynning á til
dæmis fyrirtæki eða félagasamtökum, ráðstefnu eða átaki. Tekið er á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.
is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
á Vísi eða í báðum miðlum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til að stytta efni.
Sendið okkur línu
Víða um lönd er tilvísanaskyldu beitt til að efla heilsugæsl-
una, tryggja sem mesta samfellu
í þjónustu við sjúklinga og stuðla
að skilvirkri verkaskiptingu í heil-
brigðiskerfinu. Í stuttu máli sagt
felur tilvísanaskyldan í sér að hið
opinbera eða sjúkratryggingar
af ýmsum toga greiða að jafnaði
ekki fyrir meðferð sjúklings hjá
sérgreinalækni eða á sjúkrahúsi
nema honum hafi verið vísað þang-
að af heimilislækni. Heilsugæsl-
an er því við venjulegar kringum-
stæður fyrsti viðkomustaðurinn
í heilbrigðiskerfinu. Útfærsla til-
vísanaskyldu er samt sem áður
breytileg frá einu landi til annars.
Forsaga
Tilvísanaskylda til sérgreina-
lækna gilti hér á landi frá því á
fjórða áratug síðustu aldar fram
til ársins 1984. Frá þeim tíma og
fram á síðustu ár hafa verið uppi
deilur um hvort taka eigi aftur upp
tilvísanaskyldu. Flestir heimilis-
læknar hafa verið fylgjandi tilvís-
anaskyldunni. Sérgreinalæknar
hafa aftur á móti talið að ekki ætti
að hefta aðgang fólks að þjónustu
þeirra. Stjórnmálaflokkarnir voru
sömuleiðis klofnir í afstöðu sinni
til tilvísanaskyldunnar, en hin
síðari ár er ekki annað að sjá en
að vaxandi pólitísk samstaða sé
um að fólk skuli snúa sér fyrst til
heilsugæslunnar þegar það þarf á
heilbrigðisþjónustu að halda.
Sérgreinalækningar dafna
Starfsemi sjálfstætt starfandi
sérgreinalækna er einn af grunn-
þáttum heilbrigðiskerfisins hér
á landi. Þessi þáttur heilbrigðis-
þjónustunnar hefur vaxið mikið á
síðustu áratugum. Hefur þar ráðið
miklu að rýmkaðar hafa verið
heimildir sérgreinalækna til að
sinna flóknum og dýrum læknis-
verkum á eigin stofum. Þetta hefur
m.a. komið til vegna framfara á
sviði tækni og meðferðar, auk þess
sem oft á tíðum eru langir biðlistar
á sjúkrahúsum.
Enn fremur hefur frjálst
aðgengi að sérgreinalæknum gert
það að verkum að að stór hluti
sjúklinga leitar beint til þeirra án
viðkomu hjá heimilislækni.
Þegar litið er til síðustu áratuga
vekur athygli að sérgreinalæknar
hafa haft nánast óhefta möguleika
á að starfrækja eigin sérfræðiþjón-
ustu. Í nýlegu yfirliti um þróun
fjárveitinga til sérgreinalækna
á árunum 2006-2012 kemur jafn-
framt fram að fjárframlög vegna
sérfræðiþjónustu hafa hækkað úr
3.672 m.kr. árið 2006 í væntanlega
6.036 m.kr. árið 2012, miðað við
verðlag hvers árs. Á meðan skorið
er niður í sjúkrahúsrekstri aukast
framlög til sérgreinalækna. Þessi
þróun gæti bent til þess að tekju-
möguleikar sérgreinalækna séu
rýmri en heilsugæslulækna, svo
dæmi sé tekið.
Heilsugæsla í vanda
Á sama tíma og sérgreinalækning-
ar hafa blómstrað og dafnað utan
sjúkrahúsa hafa heimilislæknar
barið lóminn. Kvartað er undan
læknaskorti, vinnuálagi, löngum
biðtíma og ófullnægjandi starfs-
skilyrðum. Vormenn íslenskra
heimilislækninga sem luku lækna-
prófi á áttunda áratugi síðustu
aldar séu farnir að eldast og innan
áratugar verði þeir allir komnir á
eftirlaun og þá verði ekki nægjan-
lega margir ungir heimilislæknar
til þess að taka við af þeim.
Til þess að koma til móts við
heimilislækna hafa stjórnvöld
tekið undir sjónarmið um fjölg-
un lækna í sérnámi í heimilis-
lækningum og að gert verði átak
í að innleiða rafræna sjúkraskrá
á landsvísu. Flutningur verkefna
heilsugæslunnar til sveitarfélag-
anna er einnig talinn geta orðið
henni til framdráttar. Erfitt efna-
hagsástand hefur þó gert það að
verkum að lítið hefur orðið úr
framkvæmdum.
Nauðsyn umbóta
Rannsóknir sýna að meiri sam-
fella í meðhöndlun fólks innan
heilbrigðiskerfisins leiðir til lægri
kostnaðar, skilvirkari verkaskipt-
ingar og betri þjónustu. Sterk rök
styðja því þá skoðun að taka skuli
upp tilvísanskyldu eða einhvers
konar þjónustustýringu. En áður
en ráðist er í þess háttar breyting-
ar á heilbrigðiskerfinu þurfa að
vera til staðar tilteknar forsend-
ur. Það þarf að mennta og þjálfa
heilbrigðisstarfsmenn til ákveð-
inna verka og tryggja viðunandi
mönnun á öllum stigum heilbrigð-
isþjónustunnar. Einnig er nauð-
synlegt að líta til umbóta í dag-
legum rekstri, svo sem með því að
taka upp afkastatengingu launa á
dagtíma í heilsugæslunni, a.m.k.
að vissu marki. Samanburður við
önnur lönd sýnir að fjöldi heil-
brigðisstarfsmanna á Íslandi er,
hvað sem öðru líður, sambærilegur
við það sem gerist í nágrannalönd-
unum. Með breytingum á vinnu-
skipulagi, kjörum, launakerfum
og hagnýtingu upplýsingatækni
má örugglega gera starfsemina
mun skilvirkari en hún er í dag.
Slíkar umbætur gætu sömuleiðis
leitt til þess að heilsugæslan sinnti
í framtíðinni stórum hluta þeirra
verkefna sem nú eru unnin af sér-
greinalæknum.
Valkostir
Að því er snýr að upptöku tilvís-
anaskyldu eða þjónustustýringu
virðast aðallega þrír valkostir
koma greina:
Í fyrsta lagi tilvísanaskylda
með fáum undantekningum eða
undantekningalaus, þar sem
heimilislæknir greinir og skipu-
leggur meðferð sjúklings eða
vísar honum áfram á viðeigandi
stað í heilbrigðiskerfinu.
Í öðru lagi sveigjanlegt tilvís-
anakerfi sem næði til mismunandi
fjölda sérgreina frá einum tíma til
annars.
Og í þriðja lagi mætti hugsa sér
að taka upp „valfrjálst stýrikerfi“
að danskri fyrirmynd. Í því fælist
að fólk hefði val um að gangast
undir tilvísunarskyldu með fáum
undantekningum eða gæti farið
beint til sérgreinalækna gegn
því að greiða nær allan kostnað
sjálft.
Uppbygging á nýju skipulagi,
hvaða leið sem valin verður, er
ekki einfalt mál og þarfnast ítar-
legrar útfærslu, sem hefði m.a. að
markmiði að tryggja betra jafn-
vægi milli heilsugæslu, sérgreina-
lækninga og sjúkrahúsþjónustu.
Sparað hér og skorið þar
Lengi hef ég undrast afstöðu yfirvalda og almennings til
fíkniefna. Yfirvöld ákveða hvaða
fíkniefni eru lögleg, eins og reyk-
tóbak og alkóhól auk annarra
fíkniefna sem eru svo ný á mark-
aðnum að þau hafa enn ekki verið
skilgreind sem slík. Samkvæmt
skilgreiningu – ekki endilega
raunverulegri ástæðu – eru aðrar
tegundir fíkniefna ólöglegar.
Ólögleg fíkniefni eru mjög
dýr og eru því gríðarleg gróðr-
arstía fyrir seljendur. Og af því
að fjármunir skipta geysimiklu
máli í sambandi við fíkniefni
þrífst hér mikið glæpasamfélag
í kring um þau. Verslun með
fíkniefni er uppspretta mikilla
mannlegra harmleikja og harð-
svíraðra glæpa, eins og síend-
urteknar líkamsárásir og nýleg
dráp og drápstilraunir sanna, að
ógleymdum öllum innbrotunum
sem eru afleiðing verslunar með
fíkniefni. Má vera að farið sé að
líta á innbrot sem sjálfsagðan
hlut í okkar samfélagi – til þess
eru tryggingarnar, eða hvað? Ég
kann þessu ástandi illa.
Hvað er hægt að gera? Felst
lausnin í byggingu stærri fang-
elsa? Mér finnst nær að líta á
þennan vanda með fyrirbyggj-
andi ráðstafanir í huga. Svo
tekið sé mið af læknisfræði þá
læknar maður ekki húðkrabba-
mein með því einu að að setja
umbúðir á blettinn, það þarf að
forðast orsakarvaldinn. Á sama
hátt gildir væntanlega í hag-
fræðinni: Ef engin er gróðavon-
in (orsök) verður ekkert af við-
skiptum (afleiðing).
Án orsakar – engin afleiðing.
Hví má ekki beita sömu fræð-
um í sambandi við viðskipti með
fíkniefni? Hvað ef fíkniefnin
væru seld í apótekum á kostn-
aðarverði? Er þá ekki fótunum
kippt undan ólöglegri sölustarf-
semi, gróðavon og glæpastarf-
semi? Fíkniefni munu áfram
verða til staðar og sótt verður
í þau hvað sem hver segir. Með
því að afgreiða fíkniefni í apótek-
um væri þó hægt að halda utan
um vandann, halda skrá yfir
þá einstaklinga sem hafa ánetj-
ast þessum óæskilegu efnum og
veita þeim aðstoð til að vinna bug
á fíkninni. Þeir sem vilja lifa í
heimi óraunveruleikans munu
halda áfram að gera það. En það
verða engir dílerar í skúmaskot-
um og á skólalóðum til að vana-
binda börn og aðra þegar hagn-
aðarvonin er horfin.
Þegar hætt verður að skil-
greina fíkniefni sem ólögleg, og
heilbrigðisyfirvöld hafa á viss-
an hátt stjórn á neyslu þeirra,
mun samfélagið spara ógrynni
fjármagns sem í dag fer í toll-
eftirlit, löggæslu, réttarkerfi og
fangelsismál að ógleymdum þeim
harmi sem fylgir innbrotum og
glæpum. Miðað við þá staðreynd
að nálægt 40% fanga á Litla-
Hrauni tengjast sölu fíkniefna
mætti meira að segja spara heilt
fangelsi á Hólmsheiði. En eins
og segir í myndinni American
Gangster: „Margir hafa miklar
tekjur af þessu ástandi.“ Ætlum
við að láta þá staðreynd vega
þyngra?
Auðvitað er markmiðið með
þessu ekki að gera landið að
ódýrri fíkniefnanýlendu fyrir
útlendinga, en þetta gæti orðið
fyrsta skrefið í alþjóðlegum
aðgerðum til að brjóta niður
þann tvískinnung sem gildir
víðast hvar um fíkniefni, sölu
þeirra og vonlausa baráttu gegn
henni. Viðurkenna þarf vandann
sem er til staðar og sýna fram á
ókosti þess að ánetjast fíkninni
en leggja í stað þess áherslu á
heilbrigðari lífsstíl. Staðreynd
er jú að stöðugt fækkar tóbaks-
reykingafólki á Íslandi, andfíkni-
efnalegur áróður ber árangur.
Nú ætla ég rétt að vona að eng-
inn skilji orð mín þannig að ég
sé hlynntur neyslu fíkniefna. En
fíkniefni eru staðreynd, og það er
borgaraleg skylda mín – og ykkar
– að reyna að vinna bug á þessu
ófremdarástandi sem hér ríkir á
mjög mörgum sviðum þjóðfélags-
ins, þar sem gróði af sölu ólög-
legra fíkniefna, en ekki neysla
þeirra, er meginástæðan fyrir
ýmsum hörmungum og hrikaleg-
um glæpum í okkar samfélagi.
Ég sé ekki betur en hægt væri
að koma í veg fyrir þennan blett
á okkar annars þokkalega þjóð-
lífi með því að taka á orsökinni
en ekki afleiðingunum.
Skrifað á dánardægri Ólafs
Þórðarsonar.
Fíkniefni og fangelsi
Heilbrigðismál
Ingimar
Einarsson
ráðgjafi um
stefnumótun í
heilbrigðismálum
Á sama tíma og sérgreinalækningar hafa
blómstrað og dafnað utan sjúkrahúsa
hafa heimilislæknar barið lóminn.
Fíkniefni
Jón Baldur
Þorbjörnsson
áhugamaður um
fíkniefni
Ég sé ekki betur en hægt væri að koma
í veg fyrir þennan blett á okkar annars
þokkalega þjóðlífi með því að taka á
orsökinni en ekki afleiðingunum.