Morgunblaðið - 18.10.2010, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. OKTÓBER 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórnmála-legur rétt-trúnaður
fer vaxandi og sí-
fellt fleiri beygja
sig undir hann.
Það gera menn
einkum til að forðast óþæg-
indi en stundum mun alvar-
legri hluti eins og persónu-
legar árásir og fordæmingu.
Við slíkan rétttrúnað bætist
svo alls kyns tíska sem
ófriðvænlegt er að setja sig
opinberlega gegn. Kven-
réttindabarátta er ekki ýkja
gömul en hefur reynst hin
þarfasta eins og dæmin
sanna hér á landi. Alda-
gamlir fordómar og glóru-
laust gildismat höfðu skák-
að helmingi þjóðarinnar á
hverjum tíma á lægri skör
en hinum vegna kynferð-
isins eins.
Jafnvel þótt litið sé
framhjá mikilvægasta þætt-
inum í slíkri mismunun,
mannréttindum einstak-
lingsins, þá þarf ekki að
hafa mörg orð um hið sam-
eiginlega tap, fjárhagslegt
og félagslegt sem af þessari
skipan leiddi öldum saman
hér á landi. Síðasta rúma
öld hefur sem betur fer sett
slík mál í gjörbreyttan far-
veg í allstórum hluta heims-
ins. En víða búa konur enn
á réttindalegri steinöld,
jafnvel einnig þar sem efna-
hagurinn er blómlegur.
Margvísleg lagasetning hér
og í nálægum löndum stuðl-
aði að breytingum jafnt og
þétt og hugarfarið gjör-
breyttist í kjölfarið.
Nú er svo komið að hug-
arfarið og almennur skiln-
ingur skiptir meira máli
fyrir eðlilegt jafnrétti
kynjanna en reglur og laga-
fyrirmæli, þótt enn megi
ekki algjörlega án þeirra
vera. En síðar hafa komið
til margvíslegar tískur og
stjórnmálalegur rétttrún-
aður og fjölbreytileg
„fræði“ sem jafnvel er
reynt að færa í vísindalegan
búning, en bera þó einatt
með sér að vera fremur
gervivísindi en vísindi. En
menn forðast að amast við
slíku innan vísindastofnana
sem annars staðar og reyna
að umbera þótt fræðin birt-
ist stundum í skrítnum
myndum. „Fræðimenn“
setjast niður og „kynja-
greina“ ýmsa atburði, stóra
og smáa og „niðurstöð-
urnar“ eru birtar í virðu-
legum skýrslum, rétt eins
og þær hafi einhverja raun-
verulega merkingu. Ekki
hefur svo sem
verið sýnt fram á
að slíkir tilburðir
hafi mælanlega
skaðleg áhrif, ut-
an einhvern við-
bótarkostnað við
einstök verkefni. Og ugg-
laust er þetta einnig at-
vinnuskapandi.
„Fjölmenningarsamfélag“
er eitt tilverustigið sem
hefur verið dásamað einum
munni, þótt sjálfsagt hafi
ekki allir vitað út í hörgul
fyrir hvað það stendur.
Rétttrúnaðurinn var með
fjölmenningarsamfélagið of-
arlega á sínum skrám, og
því affarasælast að vera
ekki með neitt múður. Að
auki hefur það jákvæða
skírskotun og virðist fela í
sér í senn umburðarlyndi,
sanngirni og tillitssemi. Því
til viðbótar er hið auðsæja
að sérhvert samfélag hefur
augljósan ávinning af því að
kynnast, nema og njóta
menningarheima sem áður
voru framandi. Kanada er
ríki sem hefur tekist allra
þjóða best að blanda saman
ást á og trúnaði við þjóðrík-
ið og um leið tryggð við
sögu og menningu landnem-
anna. En þar skiptir miklu
að Kanada er nútíma land-
nemaríki. Málið verður
flóknara þegar stórir hópar
setjast að í grónum sam-
félögum, laga sig lítt að
tungu, menningu og siðum
og gera kröfur um að þeir
sem fyrir voru sýni að-
komufólkinu ríkulegt tillit.
Við slíkar aðstæður má
oft litlu muna að upp úr
sjóði og þá er stutt í að
menn reyni að slá pólitískar
keilur, og því næst að ala á
hatri og sundurþykkju í von
um atkvæði. Slík dæmi
blasa við víða í Evrópu og
jafnvel glittir í þau í okkar
norrænu frændríkjum.
Merkel, kanslari Þýska-
lands, er farin að óttast
þessa þróun hjá sér. Og hún
brást við nú um helgina og
hélt ræðu sem fékk kröft-
ugar undirtektir, þar sem
hún setti fram ýmsar kröfur
gagnvart innflytjendum.
Vegna hryllings í nýliðinni
sögu Þjóðverja hafa þeir
verið allra þjóða varkár-
astir í slíkum efnum. Við-
brögð þýska kanslarans eru
því mjög eftirtektarverð,
því þar er farið að minnsta
kosti út á ystu brún þess
pólitíska rétttrúnaðar sem
gilt hefur í Þýskalandi og
víða í Evrópu. Verður fróð-
legt að sjá eftirleikinn.
Merkel kanslari set-
ur spurningarmerki
við fjölmenningar-
samfélagið}
Ræða kanslarans
H
vergi á jarðarkringlunni hafa orð-
ið jafnmiklar framfarir á öllum
sviðum mannlífsins og í vestræn-
um lýðræðisríkjum. Og gildir þá
einu hvort litið er til frelsis, jafn-
réttis eða bræðralags, sem voru kenniorð
frönsku byltingarinnar. Lífskjör eru með besta
móti, þrátt fyrir sveiflur í efnahagslífinu, og
mannréttindi ekki fótum troðin.
Það er einkenni lýðræðisríkja að ofar öðrum
almennum lögum séu gildandi grundvallarlög
eða stjórnarskrá, sem ætlað er að vernda borg-
arana fyrir drambi eða duttlungum löggjafans.
Ekki aðeins með því að færa almenningi vald yf-
ir valdhöfunum í kosningum, heldur dregur þrí-
greining ríkisvaldsins úr samþjöppun valds. Ef
til vill er það lykillinn að því, að samfélagsþróun-
in horfir til framfara, að minnsta kosti til langs
tíma litið.
„Okkur, sem aðhyllumst lýðræði, þykir sjálfsagt, að allir
valdhafar ríkisins sæki heimild sína til umboðs eða sam-
þykkis þjóðarinnar,“ skrifaði Bjarni Benediktsson, fyrrver-
andi forsætisráðherra, í Landi og lýðveldi. „Á Íslandi má
leiða þetta af ákvæðum stjórnarskrárinnar, þar sem reglur
eru settar um meðferð ríkisvaldsins og greint milli helztu
handhafa þess. Þeim reglum er ætlað að tryggja skipulegan
rekstur ríkisins, en jafnframt draga úr ofurvaldi þess, svo
sem gleggst kemur fram í þrískiptingu ríkisvaldsins og
ákvæðunum um óhagganleg mannréttindi.“
Það má því segja, að á sama hátt og stjórnarskráin hlúir
að lýðræðinu, þá verndi lýðræðið stjórnarskrána. Ekkert
er að marka stjórnarskrá í ríkjum, þar sem er sýndar-
lýðræði eða einræðisstjórnir eru við völd. Til
marks um það má nefna, að hvergi voru mann-
réttindaákvæði stjórnarskrárinnar ítarlegri og
háleitari en í Sovétríkjunum sálugu. Um leið
talaði Eyjólfur Konráð Jónsson um að enska
stjórnarskráin væri best, því hún væri ekki til!
Þar hafa lögin sem liggja til grundvallar þróast
með lýðræði og þingræði, sem sýnir að saman
mynda þessir þættir lifandi vef – nokkurskon-
ar öryggisnet fyrir samfélagið.
Stjórnarskrá Íslands hefur að meginstofni
til verið óbreytt frá 1874, þegar hún var sett í
tilefni af þúsund ára afmæli Íslandsbyggðar.
Það á ekki að hrófla við henni, nema að vand-
lega yfirveguðu ráði.
Ef til vill er brýnasta málið, sem stjórnlaga-
þingið þarf að taka á, hvaða umgjörð á að vera
um beint lýðræði í stjórnarskránni. Þjóðar-
atkvæðagreiðslan um Icesave í vetur markaði tímamót. Þá
tók þjóðin völdin af ríkisstjórninni og sýndi að hún lætur
ekki ráðskast með sig. En það á ekki að þurfa milligöngu
forsetans til að þjóðin hafi eitthvað um framtíð sína að
segja.
Umræðan um beint lýðræði er ekki ný af nálinni á Ís-
landi. Jóhann Hafstein, annar fyrrverandi forsætisráð-
herra, flutti erindi árið 1945. Þar vék hann að hinum „lýð-
ræðislegu grundvallarlögum Sviss, þar sem ákveðinn
fjöldi borgara getur „krafizt þess, að lagafrumvarpi sé
skotið undir þjóðaratkvæði“ og klykkti út með: „Þetta fyr-
irkomulag er það, sem nú nálgast beina þátttöku fólksins í
stjórn landsins. Sviss er öndvegisríki lýðræðis og frelsis
og öðrum þjóðum til fyrirmyndar í því efni.“
Pétur
Blöndal
Pistill
Stjórnarskráin
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
B
arnalæknar hafa miklar
áhyggjur af því að boð-
aður niðurskurður í
fjárlagafrumvarpinu
muni skerða þjónustu
við börn, ekki aðeins í heilbrigðis-
kerfinu heldur einnig mennta- og fé-
lagslega kerfinu. Óttast læknar sam-
legðaráhrif niðurskurðarins, þegar
skorið sé niður á öllum vígstöðvum
minnki getan til að sinna erfiðustu
málunum.
Samfara niðurskurði í heilbrigð-
ismálum finna læknar fyrir aukinni
eftirspurn eftir þjónustu við börn og
fjölskyldur þeirra. Bráðatilfellum
hefur fjölgað eftir bankahrunið á
Barna- og unglingageðdeild Land-
spítalans, BUGL, og aukin ásókn hef-
ur verið í þjónustu Greiningar- og
ráðgjafarstöðvar ríkisins. Á sama
tíma hafa þessir aðilar þurft að mæta
kröfum um niðurskurð í rekstrinum.
Ná ekki bestu færni
Hafa læknar og sálfræðingar
einnig töluverðar áhyggjur af því að
verið sé að skera niður þjónustu utan
heilbrigðisstofnana, eins og sér-
kennslu og ráðgjöf í skólum og fé-
lagslega aðstoð við börn og fjöl-
skyldur þeirra. Þannig segir Stefán
Hreiðarsson, forstöðumaður Grein-
ingarstöðvarinnar, að hætta sé á að
börnin nái ekki bestu mögulegu færni
til framtíðar litið. „Þá höfum við að
sjálfsögðu áhyggjur af högum fjöl-
skyldnanna. Það liggur í hlutarins
eðli að meginhluti foreldra skjólstæð-
inga okkar er ungt fólk sem jafn-
framt er að koma undir sig fótunum í
lífinu,“ segir Stefán.
Björn Hjálmarsson, formaður
Félags íslenskra barnalækna, segir
að komið sé að sársaukamörkum í
hagræðingu í heilbrigðiskerfinu og
frekari hagræðing leiði bara til
skerðingar á þjónustu. „Það er einnig
farið að þrengja að félagslega kerfinu
og menntakerfinu og við óttumst
mjög um börn í mestum vanda, að
þau geti orðið út undan,“ segir Björn.
Hann telur þanþolið í heilbrigðiskerf-
inu vera orðið gríðarlegt, þar sem
verið sé að reyna að halda uppi sama
þjónustustiginu. Starfsfólk sjúkra-
stofnana hafi þurft að leggja mikið á
sig og sumstaðar sé komin upp
þreyta og álag þar sem minna er um
afleysingar. „Allir eru að reyna að
gera sitt besta en við óttumst að erf-
iðum málum eigi eftir að fjölga. Ef
það gerist þá er geta kerfisins til að
taka á móti þeim minnkuð vegna nið-
urskurðar,“ segir Björn og bendir
einnig á að vegna kreppunnar sé erf-
iðara að manna stöður en áður. Fáir
snúi heim að loknu sérfræðinámi og
reyndir barnalæknar fari utan til
starfa.
Þyngri mál til BUGL
Ólafur Ó. Guðmundsson, yfir-
læknir BUGL, segir að þegar litið sé
til fjölda tilvísana á göngudeild og
innlagna á legudeildir þá hafi lítil
breyting orðið á eftirspurn eftir þjón-
ustu BUGL frá bankahruninu. Það
sem hafi merkjanlega aukist sé fjöldi
bráðatilfella sem kemur til mats í
bráðateymi deildarinnar. Hluti sjúk-
linga sem metin er af því teymi leggst
inn, aðrir fá áframhaldandi þjónustu
teymisins eða á göngudeild.
„Tilvísunum til okkar hefur sem-
sagt ekki fjölgað en þau mál sem við
fáum eru að öllu jöfnu þyngri nú en
áður, til dæmis vegna erfiðari fjár-
hagsstöðu foreldra með tilheyrandi
fjölskyldu- og húsnæðisvanda og
vegna minna framboðs af stuðn-
ingsúrræðum í nærumhverfi
barnanna,“ segir Ólafur,
sem deilir áhyggjum með
barnalæknum af stöðu
mála.
Niðurskurður bitni
ekki á börnunum
Morgunblaðið/Golli
Börn Yngsta kynslóðin hefur ekki málsvara í viðræðum um skuldavanda
þjóðarinnar. Barnalæknar hafa áhyggjur af áhrifum niðurskurðarins.
„Að undanförnu hefur verið
stöðug umræða um að skera
þurfi niður í þjónustu á nánast
öllum sviðum og bitnar slíkur
niðurskurður því miður oft á
börnum. Börn eru ekki þrýsti-
hópur í stjórnmálalegu tilliti
og sú staðreynd liggur fyrir að
sjónarmið þeirra gleymast oft
og tíðum í heimi hinna full-
orðnu,“ skrifar Margrét María
Sigurðardóttir, umboðsmaður
barna, í pistli sínum í Áhrifum,
tímariti um vímuefnamál og
forvarnir. Segir hún börn klár-
lega finna fyrir efnahags-
ástandinu í landinu. Í
nýjasta hefti
tímaritsins er
mikil umfjöllun
um börn í
kreppu en út-
gefendur eru
Fræðsla og for-
varnir, ÍUT-
forvarnasamtök
og Brautin,
bindindisfélag
ökumanna.
Börnin geta
gleymst
UMBOÐSMAÐUR BARNA
Margrét María
Sigurðardóttir