Morgunblaðið - 14.02.2011, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. FEBRÚAR 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stór orð hafaverið höfðuppi um
einkavæðingu
bankanna á sínum
tíma. Eftir að von-
ir núverandi stjórnvalda
brugðust um að hengja mætti
hrun bankakerfisins á Seðla-
banka Íslands og þá sem þar
störfuðu, en mikið afl hafði
verið lagt í þá herför, var hörf-
að í næsta vígi. Jóhanna Sig-
urðardóttir hafði í hótunum við
rannsóknarnefnd Alþingis um
að færi hún ekki ofan í einka-
væðinguna fyrir tæpum áratug
þá myndi hún sjálf láta hefja
sérstaka rannsókn á henni.
Ríkisendurskoðun hafði þegar
framkvæmt slíka athugun og
liggur hún fyrir. Morgunblaðið
hefur þó hvatt ráðherrann til
að láta af dylgjum og hótunum
og drífa í rannsókn. En ekkert
hefur gerst. Þó er liðið ár frá
skýrslu rannsóknarnefndar-
innar.
Nefndarmenn hennar höfðu
ekki styrk til annars en að láta
undan pólitískum þrýstingi og
barsmíðum bloggheima. Þeir
létu eftir þeim að gera stórmál
úr því að óformlegri munnlegri
fyrirspurn hefði ekki verið
svarað skriflega fáeinum dög-
um fyrir hrun Glitnis! Brugð-
ust nefndarmenn þeim fyrir-
mælum laga sem sögðu að
væru aðfinnslur flokkaðar
undir mistök í starfi yrðu þau
að hafa haft áhrif á að hrun
varð. En þeir komust þó ekki
hjá því þrátt fyrir svo alvarleg
afglöp að meginniðurstaðan
yrði sú að bankarnir hefðu ver-
ið étnir upp innan frá af eig-
endum sínum og helstu sam-
verkamönnum þeirra.
Segja má að rannsóknar-
skýrslan hafi komið of snemma
út, því það sem síðan hefur
komið á daginn hefur undir-
strikað það sem allir máttu
vita nema spunameistarar á
vegum ríkisstjórnarflokkanna
og kaffihúsaspekingar á þeirra
vegum. Atferli helstu for-
sprakkanna var miklu alvar-
legra en skýrsluhöfundar sáu.
Atlanefndin svokallaða átti
að skoða rannsóknarskýrslu
Alþingis gagnrýnum augum en
brást fullkomlega. Hún skar í
búta hluti í gömlu skýrslunni
og skeytti saman en bætti
engu við. Í lok þess hrósuðu
nefndarmenn hver öðrum fyrir
afrekið. Í september sl. lagði
sú nefnd til og fékk samhljóða
samþykkt í þinginu að gera
skyldi rannsókn á sparisjóða-
kerfinu. Síðan hefur ekkert
gerst. Ekki verður annað séð
en að ekki þurfi neina rann-
sókn á því kerfi af hálfu þing-
skipaðrar nefndar. Brýnast sé
að þeir sem eiga að sjá um
sakamálarannsóknir í landinu
fari rakleiðis í það
verk. Ekki er ólík-
legt að útidúra-
samþykkt Alþingis
á tillögu Atla-
nefndarinnar hafi
tafið það verk, jafnvel með
skaðlegum hætti fyrir rann-
sókn málsins.
Sjálfsagt er ekki útilokað að
finna megi einhverja galla á
gömlu einkavæðingunni um-
fram það sem Ríkisendur-
skoðun gerði sínar athuga-
semdir við. En hún verður þó
skínandi góð hjá nýju einka-
væðingunni. Enginn veit hver
framkvæmdi hana. Enginn
veit hver eignast bankana og
„stjórnar“ þeim núna og eng-
inn veit hvaða fúlgum ríkið
tapar á óðagotinu, því höft og
skortur á erlendri samkeppni
gera hinum „einkavæddu“
bönkum fært að haga verð-
lagninu sinni að vild og er bók-
færður hagnaður þeirra eftir
því.
Það er einn anginn af því að
nýju bankarnir njóta lítils
trausts. Hinir angarnir eru
stærri og alvarlegri og lúta að
nýju stjórnendunum sjálfum.
Þeir hafa gengið erinda mann-
anna sem settu Ísland á haus-
inn af skefjalausri ósvífni.
Þessi verk sín leitast þeir við
að fela á bak við svokallaða
„bankaleynd“. Hún er ekki
hugsuð til að sveipa hulu yfir
verk sem ekki þola dagsins
ljós. Það mun engu skipta
hversu miklar ímyndarher-
ferðir farið er í á meðan óþef-
urinn berst sífellt frá óverj-
andi ákvörðunum.
Vísindamaðurinn Kári Stef-
ánsson læknir gerir sér grein
fyrir þessu. Í opnu bréfi sínu
til Alþingis, lögeggjan hans,
hvetur hann til þess að skipt
verði um kúrs í bankamálum
áður en það verði orðið of
seint. Kári segir: „Þokan utan
um íslenskt efnahagslíf er eitt
af því sem hefur lifað af hrunið
og hún þéttist í kreppunni. Það
veit enginn hvað er að gerast í
íslensku efnahagslífi. Bank-
arnir eru að afskrifa skuldir
sem gætu numið hundruðum
milljarða og neita að upplýsa
landsmenn um það hverra
skuldir eða hvers vegna og
bera fyrir sig bankaleynd.
Bankarnir eiga flest stórfyrir-
tæki landsins og eru að selja
þau þessa dagana og söluferlið
er falið í sömu þokunni. Þið
sem hafið heitið þjóðinni að
endurreist íslenskt efnahagslíf
verði heiðarlegra og gegn-
særra hafið ekki séð ástæðu til
að fetta fingur út í þetta. Það
gætu reynst afdrifarík mistök
vegna þess að eins og myrkrið
fyrrum getur þetta myrkur
falið mistök, spillingu og
glæpi.“
Lögeggjan Kára
Stefánssonar
er þörf}
Bréf Kára
Þ
að er ekki sama hvernig staðið er
að undirskriftasöfnunum. Og
auðvitað er óþolandi að stjórn-
völd hafi ekki fyrir löngu mótað
ramma utan um slíkar undir-
skriftasafnanir, þannig að tryggt sé að þær
falli í lýðræðislegan farveg.
Ég fylgdist með því eins og aðrir lands-
menn þegar hafin var undirskriftasöfnun á
vordögum 2004 til að hvetja Ólaf Ragnar
Grímsson forseta til að synja fjölmiðlalög-
um staðfestingar. Þá var hróflað upp vef-
síðu, þar sem fólk gat skráð nafn sitt og
kennitölu. En ómögulegt var að fylgjast
með því hverjir skráðu sig þar sem nöfnin
birtust aldrei á vefsíðunni – og enginn hafði
aðgang að þeim nema þeir sem stóðu að
undirskriftasöfnuninni.
Nöfnin 31.752, að því er hermt er, komu ekki heldur
fyrir sjónir almennings þegar þeim var komið á fram-
færi við forseta Íslands og enn í dag vita engir nema
innvígðir hvaða nöfn eru á þessum lista.
Ég fylgdist einhvern tíma með því, þegar menn
stóðu við tölvu og skráðu inn nokkur þekkt nöfn, til að
athuga hvort þau væru komin í grunninn og und-
antekningalaust höfðu þau þegar verið skráð, jafnvel
þótt það væru yfirlýstir stuðningsmenn fjölmiðlalag-
anna. Það er lítið mál að verða sér úti um lista með
nöfnum og kennitölum og slá þær inn „í þágu málstað-
arins“.
Það var annar bragur á undirskriftasöfn-
un í mars 1974, þar sem 55.522 Íslendingar
skoruðu á Alþingi að tryggja að hér yrði
áfram varið land. Þá voru undirskriftirnar
raunverulegar en ekki sýndarveruleiki –
um helmingur kosningabærra manna hand-
skrifaði nafn sitt á listann.
Og umgjörðin var líka trúverðugri þegar
InDefence-hópurinn stóð að undir-
skriftasöfnun gegn Icesave-samningunum
sem samþykktir höfðu verið á Alþingi með
naumum meirihluta. Að vísu var sami hátt-
ur hafður á, það er fólk skrifaði nafn sitt og
kennitölu á undirskriftalista á þar til gerðri
vefsíðu, en á hverjum tíma var hægt að lesa
nöfn þeirra sem höfðu skráð sig síðast, að
mig minnir um 100 eða 200 nöfn, og því gat
alþjóð fylgst með því þegar listinn varð til
og hvaða nöfn rötuðu þar inn.
Á forsíðu þeirrar undirskriftasöfnunar sem nú
stendur yfir, þar sem skorað er á Alþingi að hafna
Icesave og á forsetann að synja lögunum staðfest-
ingar, er hinsvegar ekki hægt að lesa nein nöfn eða
fylgjast með því þegar undirskriftir bætast við. Vef-
síðan er lokuð bók. Ef undan er skilið að talan sígur
upp á við.
Ef safnað er undirskriftum til þess að hafa áhrif á
ákvarðanir lýðræðislega kjörinna fulltrúa þjóðarinnar
er mikilvægt að umgjörðin sé gagnsæ og trúverðug.
pebl@mbl.is
Pétur
Blöndal
Pistill
Gagnsæi í undirskriftasöfnun
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
49 milljarðar teknir
af séreignarsparnaði
FRÉTTASKÝRING
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
F
rá því í mars árið 2009
hafa ríflega 52 þúsund
manns í 86 þúsund um-
sóknum nýtt sér heim-
ild til að taka út séreign-
arsparnað, eða viðbótarlífeyrissparn-
að, samkvæmt upplýsingum frá
embætti ríkisskattstjóra. Um tíma-
bundna heimild er að ræða, fyrir þá
sem eru yngri en 60 ára, en frestur til
að sækja um úttektir rennur út 1.
apríl nk. Upphaflega ákváðu stjórn-
völd að gera þetta í kjölfar banka-
hrunsins til að gefa fólki færi á að
lækka skuldir sínar, létta á greiðslu-
byrði lána eða auka ráðstöf-
unartekjur heimilisins.
Sótt hefur verið um að taka út
sparnað upp á rúma 49 milljarða
króna, brúttó. Nú þegar er búið að
greiða um 39 milljarða króna og af-
gangurinn verður að mestu greiddur
út á þessu ári, nærri 10 milljarðar, en
aðeins ríflega 300 milljónir eru til út-
greiðslu á næstu tveimur árum.
Viðkomandi lífeyrissjóðir og
fjármálastofnanir, um 30 talsins, sjá
um að greiða sparnaðinn út með jöfn-
um mánaðarlegum greiðslum, að frá-
dregnum tekjuskatti og útsvari en
persónuafsláttur nýtist á móti. Út-
greiðslutíminn héðan af getur verið
allt að 12 mánuðir, úttektin að há-
marki 416 þúsund á mánuði, fyrir
skatt og útsvar.
Fyrrnefndar tölur frá ríkisskatt-
stjóra eru brúttótekjur fyrir tekju-
skatt og útsvar, upplýsingar um nýt-
ingu persónuafsláttar á móti gjöldum
af þessum greiðslum liggja ekki fyrir.
Gróft reiknað má þó búast við að
ríkið sé að fá til sín 10-15 milljarða
króna.
Hægt hefur verið að taka út all-
an sparnaðinn eða að hluta. Hámark-
ið var í fyrstu ein milljón króna, var
síðan hækkað um 1,5 milljónir fyrir
rúmu ári þannig að samanlagt var
ekki hægt að taka út meira en 2,5,
milljónir af hverjum reikningi. Há-
markið var síðan hækkað um síðustu
áramót í 5 milljónir króna.
Fleiri yngri sækja um
Samkvæmt upplýsingum frá
fjármálastofnunum hefur umsóknum
haldið áfram að fjölga eftir áramótin.
Þannig bættust við um 1.000 nýjar
umsóknir í janúar sl.auk þess sem um
4.000 manns hafa breytt umsóknum
sínum eða óskað eftir aukinni endur-
greiðslu á sparnaðinum. Fyrir um ári
voru umsóknirnar um 44 þúsund tals-
ins og upp á nærri 34 milljarða króna.
Borið saman við tölur frá ríkis-
skattstjóra fyrir um ári hefur orðið
merkjanleg aukning umsókna hjá
yngra fólki. Fyrir ári höfðu tæp 10%
umsækjenda verið á aldrinum 18-30
ára en nú er hlutfall þess hóps komið
í nærri 19%. Hlutur 31-40 ára um-
sækjenda hefur einnig stækkað, úr
28,3% í fyrra í 30,2% umsókna nú.
Um leið hefur hlutfall fólks á miðjum
aldri, 41-60 ára, minnkað. Hins vegar
hefur hlutur umsækjenda eldri en 61
árs farið úr 0,7% í fyrra í 2,1% nú.
Ekki hafa fengist upplýsingar
frá Fjármálaeftirlitinu um hvað eign
landsmanna í séreignarsparnaði sé
mikil í dag. Fyrir um ári var talið að
eignin væri upp á 270 milljarða
króna, sem höfðu þá myndast á rúm-
um 12 árum frá því að viðbótar-
lífeyrissparnaður hófst hér á landi.
Hjá Íslandsbanka fengust t.a.m.
þær upplýsingar að frá því að út-
greiðsla þessa sparnaðar var heim-
iluð þá væri búið að greiða í heildina,
þ.e. uppsafnað, sem næmi 10-15% af
heildarinneign rétthafa hjá bank-
anum. Það hefur því eitthvað gengið
á forðann en hafa ber í huga að fólk
heldur í flestum tilvikum áfram að
greiða inn á sparnaðinn þó að það fái
greitt út.
Úttektir á séreignarsparnaði
Skipt eftir aldri hjá þeim
sem taka sparnaðinn út
Greiðslur eftir tímabilum í milljónum kr.
2010
18-30 ára 18,8%
31-40 ára 30,2%
41-50 ára 28,4%
51-60 ára 20,5%
61 árs og eldri 2,1%
2009 (mars-des) 2012-20132011
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
22.003
16.885
9.971
6.203
338
(jan.-feb.)
(mars-des.)
3.768
18,8%
30,2%28,4%
20,5%
2,1%
17.133
milljónir króna teknar út af séreign-
arsparnaði hjá íbúum Reykjavíkur
5.243
milljónir króna teknar út af séreign-
arsparnaði hjá Kópavogsbúum
4.612
milljónir króna teknar út af séreign-
arsparnaði hjá Hafnfirðingum
2.536
milljónir króna teknar út af séreign-
arsparnaði hjá Akureyringum
2.262
milljónir króna teknar út af séreign-
arsparnaði íbúa Reykjanesbæjar
‹ EFTIR SVEITARFÉLÖGUM ›
»