Líf og list - 01.07.1950, Blaðsíða 7

LEIIÍLIST
Uppstigning á Akureyri
Ég fer sjaldan í leikhús. Ég hefi
aldrei skrifað um leiksýningu, en
mér finnst ég verði að gera það nú.
Ég brá út af venjunni í vor og
horfði á sýningu Leikfélags Akur-
eyrar á sjónleik próf. Sigurðar Nor-
dals, Uppstigningu. Ég skal játa
það, að ég fór með hálfum huga,
af því að ég óttaðist, að ekki væri
unnt að gera leiknum viðunandi
skil hér. Ég hafði kynnt ntér leik-
ritið áður. (Ég held, að enginn ætti
að fara í leikhús, án þess að lesa
fyrst það, er sýna skal). Mér var
það ljóst, að liér var á ferðinni
merkilegt leikrit. Leikritið er
tvennt í senn. Það er hugleiðingar
gáfaðs manns um sálardrepandi
andrúmsloft þess umhverfis, er við
íslendingar lifum í og hljótum að
lifa í, um paradís smáborgarans og
Iðavöll „menningar" starfseminn-
ar, sem hefir heltekið marga í þessu
landi, þó að menning þeirra sé
vægast sagt af skornum skammti.
Þingmennskudraumar Davíðsens
og altaristaflan eru táknræn fyrir
þetta. En leikritið er einnig annað.
í því koma fram persónur skapaðar
af manni, sem þekkir fólkið, veit,
hvernig það er, hvað það hugsar og
Jjráir, og hvernig á Jjví stendur, að
það er eins og það er. Þetta tvennt,
lýsing umhverfis og persóna, helzt
meistaralega vel í hendur hjá höf-
undi. Leikritið er lýsing á Jrví,
hvernig fólk bregzt við umhverfi
og hvernig umhverfið leikur Jiað.
Mér finnst ekkert undarlegt við
það, Jró að leikritið róti upp í
venjulegum borgara, sem sér Jrað.
Hitt virðist mér undarlegra, ef það
gerir Jsað ekki. Ef svo er, er liann
orðinn samdauna Knarrareyrar-
mennskunni og á sér litla uppreisn-
arvon. Það er í sjálfu sér ekkert
ljótt við Jrað, þó að safnað sé í alt-
aristöflu, og það er í sjálfu sér ekki
saga til næsta bæjar, þótt prestur-
inn sé tvískinnungslegur hugsjóna-
vingull, sem barnlausa læknisfrú
langar til að glingra við á kvöldin.
En þessi saga verður miklu merki-
legri við það, að hún er gerð að
táknrænu dæmi um ástandið í ís-
lenzku þjóðlífi og er sundurgrein-
ing á skapferli íslendinga nútím-
ans og viðbrögðum þeirra við til-
verunni. Margir geta séð hér sína
eigin sögu, sögu bæjar síns, sögu
lands síns.
Uppstigning er ádeila, en það er
dálítið sérkennileg ádeila. Það er
í rauninni ekki ádeila á skipulagið
fyrst og fremst, heldur á manneðl-
ið eða ef til vill öllu fremur á til-
tekna Jtætti þess. í leikritinu eru
leiddar fyrir sjónir okþar mann-
gerðir, sem kallast kleyfhugar, t. d.
séra Helgi og frú Herdís. (Reyndar
eru einnig í leikritinu heilgerðar
persónur, t. d. listakonan, en
Jreirra hlutverk er að leiða enn bet-
ur í ljós tvískinnung hinna). Bar-
áttan milli holdsins og andans,
borgaralegra „dygða“ annars veg-
ar og andlegra áhugaefna og lang-
ana, hins vegar, er meginefni leik-
ritsins. Þetta tvennt heyr harða
baráttu i sál tveggja höfuðpersón-
anna, séra Helga og Elerdísar. Auð-
vitað sigrar borgarinn í þessari við-
ureign, en andans maðurinn bíð-
ur lægri hlut. Sumir höfundar
hel’ðu gert úr Jressu harmleik, aðr-
ir skopleik. Sigurður Nordal gerir
hvort tveggja. Það er hægt að gráta
með öðru auganu, en hlæja með
hinu, Jregar horft er á leikinn.
Ég hefi orðið þess var, að sum-
um fellur ekki tækni höfundar.
Þeir kunna að vísu vel að meta
Jjrjá fyrstu þættina, enda er form
þeirra ekki í verulegum atriðum
frábrugðið því, sem venjulegt er.
Öðru máli gegnir um fjórða þátt.
Þá er eins og sumum falli allur
ketill i eld, en aðrir gerast upp-
reisnarmenn, eins og séra Helgi, og
neita að fylgja liugsanaþræði höf-
undarins sjálfs. Þetta gerir það að
verkum, að ýrnsir eiga erfitt með
að njóta sjónleiksins í heild. Ég
kann vel við tækni höfundarins,
en mér er hún ekkert aðalatriði.
Aðalatriðið er, að merkilegt við-
fangseíni f er krufið til mergjar.
Þetta mátti vitanlega gera á fjöl-
marga vegu, og það er í sjálfu sér
gott, að menn velti vöngum yfir
|)ví, hvort ekki hefði verið betra
að gera það einhvern veginn öðru-
vísi en gert er í sjónleiknum. En
einmitt af þessum vangaveltum má
marka, að sjónleikurinn hefir orð-
ið mönnum umhugsunarefni. Ég
kann höfundi miklar þakkir fyrir
sjónleikinn, og mér finnst hann
miklu merkilegri en mörg leikrit,
sem meira er hampað og reynt er
að telja fólki trú um, að séu eitt-
hvað annað og meira en þau raun-
verulega eru. Ég vil engin nöfn
nefna í þessu sambandi. Ég þekki
svo vel þann hugsunarhátt, sem
próf. Nordal lýsir í sjónleik sínum,
Knarrareyrarsjónarmiðið, að ég
veit, að það er ekki hyggilegt.
Framhald á bls. 11.
LÍF og LIST
7